90 درصد پایان‌نامه‌ها و مقالات دانشگاهی مصداق علم غیرنافع است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یقینی، مدرس حوزه و دانشگاه، 20 مردادماه در نشست علمی «علم نافع در دانشگاه‌ها و حوزه» با بیان اینکه انسان اگر با اراده و در مواقع ضروری خواسته‌های نفس خود را برآورده کند در این صورت ملکه عفاف نسبت به مجموعه خواسته‌های نفسانی اعم از خوردن و شهوت جنسی و ... در او پدیدار می‌شود، گفت: در اخلاق هم انسان اختیار دارد و می‌تواند نسبت به یک رفتاری ممارست و تمرین داشته باشد یا نداشته باشد و اگر این تمرین را انجام دهد یک ملکه در وجود انسان ایجاد خواهد شد و برعکس.

وی با بیان اینکه تقسیم‌بندی دانش‌ها به نظری و عملی که ارسطو انجام داده تقسیم‌بندی دقیقی نیست و موارد نقض دارد، افزود: امروزه هم دانش‌ها را به طبیعی و اعتباری تقسیم می‌کنند و به نظر می‌رسد، این تقسیم‌بندی نسبت به ارسطو دقیق‌تر باشد. دانش‌های طبیعی عمدتا با هست و نیست بیان می‌شوند ولی دانش‌های اعتباری تابع اعتباریات است مانند فقه و حقوق و سایر دانش‌ها مانند اخلاق اگر آن را غیر وظیفه‌گرایانه تلقی کنیم، حقیقی هستند گرچه برخی ممکن است موافق با این مسئله نباشند.    

یقینی با بیان اینکه یکسری دانش‌ها کاربردی هستند و در عین حال وجهی از علوم نظری هستند، افزود: بنابراین دانش‌های نظری هم چون وجوهی از کاربرد را در حل مسائل دارند لذا نمی‌توان گفت که نافع نیستند البته مستقیما در حل مسائل کارکرد ندارند؛ در واقع دانش‌های نظری پایه و اساس و مبنای علوم کاربردی هستند مانند نفس‌شناسی و انسان‌شناسی که این ویژگی را نسبت به اخلاق دارد.

بیشتر علوم، نافع هستند

مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه علم نافع گستره وسیعی از دانش‌های نظری، کاربردی و اعتباری را شامل می‌شود، ادامه داد: اگر دانش‌های اعتباری هم وجود نداشته باشند در این صورت نخواهیم توانست افراد را با قوانین منقاد و مطیع کنیم. البته ممکن است توجه به یک دانش و چند دانش نسبت به مابقی علوم، رجحان داشته باشد یا در داخل یک دانش چند مسئله مورد توجه بیشتر باشد و علومی که رجحان دارند نافع هستند البته باید تذکر بدهیم که هر علم غیرنافعی می‌تواند مضر باشد.

یقینی اضافه کرد: در فرمایشات امام علی(ع) بیان شده که آنچه را که به کار تو نمی‌آید رها کن تا به آنچه به کارت می‌آید برسی. در مقوله علم هم این وضعیت صادق است یعنی هر علمی که در راستای غایت آفرینش انسان یعنی رسیدن به مرتبه خلیفة اللهی، کمال، جامعه متعالی و سالم و تربیت انسان‌های متعالی و رفاه مادی و معنوی است، علم نافع است. حتی از آنجا که رسیدن به رفاه مادی در جامعه برای تحقق کمال معنوی لازم است و رفاه مادی نیازمند نظریه‌پردازی اقتصادی است علم اقتصاد هم علم نافعی خواهد بود. بنابراین  هر علمی که انسان را به هدف آفرینش او و غایتش نزدیک کند نافع است.

مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در روایت بیان شده که فردی معروف به علامه بود و در انساب تخصص داشت وقتی پیامبر(ص) متوجه شدند فرمودند که علم عبارت است از آیه محکمه، فریضه عادله و سنة قائمه و انساب هم علمی نیست که وجودش خیلی مفید باشد و البته دانستن آن فضل است. البته اگر به انساب از نگاه ژنتیک و وراثت بپردازیم وضعیت متفاوتی به خود خواهد گرفت. امام خمینی با توجه به همین حدیث، نافع بودن علوم را دسته‌بندی کرده‌اند.

علم هم‌راستا با کمال انسان نافع است

وی با بیان اینکه دین گرچه طلب علم را بر هر مسلمانی واجب کرده و فرموده حتی اگر در چین هم علمی باشد آن را بیاموزید ولی قید نافع بودن را هم آورده است، افزود: در ادعیه هم وارد شده که خدایا ما از علمی که نافع نیست به تو پناه می‌بریم، انی اعوذ بک من علم لاینفع. یعنی علمی که ما را به غایت و اهداف وجودی خودمان نزدیک نکند.

یقینی در پاسخ به این پرسش که آیا علم نافع برای هر کسی مصادیق متفاوت دارد؟ اضافه کرد: در مواردی اینطور هست زیرا فطرت انسانی واحد است لذا علمی است که مربوط به ابعاد یکسان فطری است برای همه نافع است ولی برخی علوم برای برخی مفیدتر یا استعداد بیشتری در آن دارند.

مدرس حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که شاخصه‌های مقام رهبری برای علم نافع چیست؟ اظهار کرد: ایشان در پیامی به بسیج اساتید و دیدار با معلمان و اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و ... به بحث علم نافع پرداختند و یکی از مهمترین نکاتی که بیان کردند اینکه علمی نافع است که دانشجو و دانش‌آموز به بینشی برسند که بتوانند با آن آینده خود و جامعه خود را بسازند. در آیه دوم سوره جمعه فرموده است: هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ.

یقینی بیان کرد: در داستان حضرت ابراهیم(ع) تعلیم و در سوره جمعه تزکیه مقدم بر تعلیم بیان شده است. آیت‌الله مهدوی کنی می‌فرمود گرچه تزکیه، غایت خلقت انسان و اهمیت آن بیشتر از تعلیم است ولی همین تزکیه هم بدون علم رخ نمی‌دهد یعنی تزکیه از جهت مرتبه غایتی مهمتر است ولی از جهت زمانی تعلیم و تعلم تقدم دارد.

وی با بیان اینکه چرا ما به وحی و انزال کتاب و ارسال رسل نیاز داریم، تصریح کرد: مهمترین هدف از نزول وحی و ارسال رسل رسیدن انسان به تزکیه است و  انسان وقتی به مراتب کمال دست می‌یابد که ارتقاء وجودی یافته و واجد همه مراتب وجودی شود. بنابراین وقتی قرار است انسان این مسیر را طی کند هر چیزی که به این مسئله کمک کند مصداق علم نافع است. بنابراین اولین ویژگی علم نافع یافتن بینشی برای قرار گرفتن در مسیر تقرب و کمال معنوی و روحی است.

هدف آفرینش کمال و تقرب انسان به خداست

وی افزود: رسیدن به مرتبه اعلای توحید به گونه‌ای که انسان همه هستی را مظهری از خداوند بداند، هدف آفرینش است و انسانی که به این رتبه برسد گوش و دست و پا و چشمش گوش و دست و پای خدا خواهد شد همه اعمال او تجلی نور خداوند است و چنین انسانی، خلیفه خداست و از خودش حرفی نمی‌زند. بنابراین اساسا غایت نبوت و ایجاد جامعه انسانی رسیدن به این مرتبه است و هر علمی که انسان را به این مسیر برساند علم نافع است.

مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: از این منظر ممکن است برخی کارها در علم پزشکی نه تنها مصداق علم نافع نباشد بلکه مصداق علم مضر هم باشد؛ البته این به معنای ترجیح طب سنتی بر طب مدرن نیست و طب سنتی هم ضعف‌هایی دارد. البته کسی مانند ابن سینا وقتی به درمان بیماری می‌پرداخت به این مسئله توجه داشت که بدن انسان مرتبه نازله نفس اوست و نفس یک غایت وجودی دارد و قرار است بدن او را در  مسیر رسیدن به این غایت کمک کند ولی جای این نوع نگاه به انسان در طب مدرن خالی است.

نگاه الهی به بیمار وجود ندارد

یقینی بیان کرد: گاهی ما به درمانگاه مراجعه می‌کنیم می‌بینیم برخورد یک پزشک یا کادر درمان آنقدر خشن و نامناسب است که بیمار را دچار استیصال می‌کند در صورتی که وقتی طبیب تاثیر بیشتری بر بیمار خواهد داشت که بیمار به پزشک اعتماد کند و این نحوه برخورد نمی‌تواند نقشی در درمان او داشته باشد و چه بسا حال بیمار را بدتر هم می‌کند. در اقتصاد هم وقتی هدف آن کسب پول بیشتر و لذت بیشتر برای افراد باشد طبیعتا شاهد وضع امروز در دنیا خواهیم بود.

وی با بیان اینکه مهمترین مؤلفه علم نافع این است که در تنظیم برنامه درسی و آموزش، غایت خلقت مدنظر قرار بگیرد، افزود: گرچه این نگاه ممکن است در سطح ستادی وجود داشته باشد ولی در دانشگاه‌ها و مدارس و معلمان و استادان دانشگاه جای چنین نگاهی خالی است.

پایان‌نامه‌ها مصداق علم غیرنافع هستند

یقینی با بیان اینکه اولین شرط کرامت انسان آن است که در اقتصاد روی پای خودش بایستد، تصریح کرد: این در حالی است که چنین هدفی اصلا در دروس دانشگاهی و مدارس  و .. مورد توجه نیست و دانش‌آموز و دانشجو وقتی از رشته خود فارغ شد جز در مواردی قادر نیست علم خود را کاربردی و تبدیل به محصول و درآمد کند. حتی وقتی تحقیقات دانشگاهی را می‌بینیم نوعا نگاه به پایان‌نامه نویسی این است که مطلبی نوشته شود و نمره گرفته شده و مدرکی بگیرند. نتیجه این کار آن است که طبق آمار بیش از 90 درصد پایان‌نامه‌های دانشجویی هیچ کاربردی ندارند و حتی عمده مقالات علمی پژوهشی استادان دانشگاه هم اینگونه هست؛ مطالب غیر دقیق در بیشتر این مقالات وجود دارد و مطلب سست است و حرف جدیدی هم ندارد.

وی اضافه کرد: خیلی اوقات روابط افراد تاثیرگذارتر از محتوای مقاله است تا یک مقاله در یک نشریه چاپ شود، اینکه زندگی و آینده یک دانشجو را گروکشی کنیم تا یک مقاله و پایان نامه بدهد طبیعتا او به هر وسیله‌ای تلاش خواهد کرد تا از این اسارت راحت شود و این وضع امروز نتیجه این نوع مواجهه‌ است و مقالاتی تولید شده که ارزش علمی ندارند.

آینده‌نگری مصداق علم نافع

یقینی بیان کرد: یکی دیگر از مؤلفه‌های علم نافع این است که به مسائل بومی و آینده کشور پرداخته شود که در بیانات رهبری هم به خوبی مشهود است؛ ما از الان باید مسائل آینده را پیش‌بینی کرده و برای آن تدبیر کنیم. رهبری بیش از یک دهه قبل فرمودند ما اگر از مسئله هسته‌ای هم عبور کنیم در مسائل حقوق بشر و زنان سراغ ما خواهند آمد و بهترین دفاع هم در این عرصه حمله است زیرا غرب، زن را به ابزاری برای کامجویی و لذت طلبی تبدیل کرده است.