ساختار اجتماعی و سیاسی باعث پیدایش رئالیسم فارسی شد

دومین کنفرانس پژوهش‌های نشر چهارشنبه ۲۲ تیر به همت انتشارات جهاددانشگاهی در سالن ایرج افشار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران آغاز شد. در این کنفرانس سخنرانی‌های مختلفی ارائه شد که خبرگزاری ایکنا گزارش مشروح آنها را به ترتیب منتشر کرده است.

نشست پایانی از پنل سوم دومین کنفرانس پژوهش‌های نشر با عنوان «نگاهی به جریان ادبیات داستانی اقلیمی در ایران» عنوان سخنرانی محمد محمودی؛ عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی بود.

 محمودی در آخرین سخنرانی پنل سوم کنفرانس پژوهش‌های نشر گفت: نخستین رمان اقلیمی ایران با عنوان «روز سیاه کارگر» در سال ۱۳۰۵ منتشر شده است. داستان بلند مرقد آقا که در سال ۱۳۰۹ منتشر شده، اثر دیگری در این زمینه است. در این دوره دو جریان رمان فارسی شکل گرفته بود که جریان اول رمان تاریخی و جریان دوم رمان اجتماعی است. شرایط و ساختار اجتماعی سیاسی ایران زمینه پیدایش گونه‌های مختلف؛ رئالیسم فارسی را فراهم کرد. رفته‌رفته آثاری پخته‌تر خلق شد که در آنها محیط اجتماعی و اقلیمی جزو ساختمایه‌های اصلی داستان است و نقشی کلیدی در آن دارد. در ادبیات ما عناصر محیطی به نوعی که  بتوان آن را اثری اقلیمی دانست غایب است اما این اصطلاح به ادبیات معاصر مربوط است.

این پژوهشگر ادبی ادامه داد: متونی را که بر پایه فرهنگ و سنت‌ها نوشته شده و از نظر مردم‌شناختی و جامعه‌‌شناختی حائز اهمیت است می‌توان در دسته ادبیات اقلیمی قرار داد. در تعریف ادبیات داستانی اقلیمی می‌توان گفت داستانی است درباره یک منطقه‌ جغرافیایی خاص که خصیصه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی یک اقلیم را مورد توجه قرار می‌دهد.

محمودی با اشاره به اینکه این ادبیات در دوران دهه ۴۰ و ۵۰ به اوج خود می‌رسد، اضافه کرد: یکی از دلایل این امر تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی آن دوره‌ خاص به خصوص اصلاحات ارضی بود که برای رفاه کشاورزان اجرا شد اما شکست خورد و بر فقر و تنگدستی آنان افزود. ورود تکنولوژی و ماشین‌آلات مدرن و تناقضات فضای زندگی روستاییان در آن دوره از محورهای ادبیات اقلیمی است.

وی ادامه داد: کودتای ۲۸ مرداد منجر به تغییر نگرش روشنفکران شد و هرچه نشانی از غرب داشت مذموم شمرده شد. مفهوم غرب‌زدگی هم در این دوره در ذهنیت روشنفکران آن دوره شکل گرفت؛ اقبال عموم مردم و نویسندگان و روشنفکران به این ایده، حکایت از محبوبیت آن داشت. و با استقبال مخاطبان هم مواجه شد چرا که جاذبه‌ها تنوع اقلیمی مختلف را به آنان نشان می‌داد.

محمودی در پایان گفت: تقسیم‌بندی این ادبیات شامل ادبیات اقلیمی جنوب، ادبیات اقلیمی شمال، ادبیات اقلیمی خراسان یا شرق و ادبیات اقلیمی غرب یا کرمانشاه است که هریک گرایش‌های خاص خود را دارند.