رفیعی: ترجمه درک متن برای بازتولید آن است

دومین کنفرانس پژوهش‌های نشر چهارشنبه ۲۲ تیر به همت انتشارات جهاددانشگاهی در سالن ایرج افشار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران آغاز شد. در این کنفرانس در مجموع ۱۷ سخنرانی ارائه شد که خبرگزاری ایکنا گزارش مشروح آنها را به ترتیب منتشر کرده است.

نشست اول از پنل سوم دومین کنفرانس پژوهش‌های نشر با عنوان «آسیب‌شناسی ترجمه‌ متون ادبی معاصر از عربی به فارسی» عنوان سخنرانی یدالله رفیعی؛ استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود.

 وی گفت: برگزاری این کنفرانس با موضوع پژوهش‌های نشر کاری بزرگ بوده که خلأ آن حس می‌شد. بحث پژوهش و نشر در کشور ما باید در قالب یک صنعت قرار بگیرد و واقعاً نیاز به حمایت دارد. برای جلب حمایت کلی در این دو مقوله، باید در جامعه احساس نیاز شود و این پژوهش می‌تواند این احساس نیاز را ایجاد کند.

رفیعی ادامه داد: در این پژوهش ترجمه باید به عنوان یک صنعت مطرح شود. در تعریف ترجمه برخی اینطور گفته‌اند که انتقال مفاهیم از زبان مبدا به زبان مقصد است اما برخی دیگر معتقدند که ترجمه؛ بازتولید متنی جدید با توجه به مفاهیم متن مبدأ است. طبیعتاً هیچ مترجمی نمی‌تواند ادعا کند آنچه نویسنده اصلی در زبان مبدا مورد نظر داشته به زبان مقصد منتقل می‌شود؛ به خصوص اگر ترجمه مربوط به شعر یا آثار ادبی باشد. هرقدر مترجم شرایط و دقت لازم را داشته باشد بیشتر می‌تواند مفاهیم را منتقل کند.

وی با اشاره به بیشترین چالش‌های مترجمین و دشواری‌های ترجمه‌ متون ادبی  گفت: مراحل ترجمه را به درک متن و بیان آن تقسیم کرده‌اند؛ یعنی مترجم باید تسلط کامل و کافی به محتوای متن داشته باشد و بعد از آن مرحله بازتولید یا بازنویسی آن اتفاق می‌افتد. آنچه مطرح شده این است که مترجم باید در بحث ترجمه نوع متن را تشخیص دهد که از چیست و این از اهمیت زیادی برخوردار است و یکی از چالش‌های ترجمه به حساب می‌آید.

رفیعی افزود: از طرف دیگر هر متن عناصر تاثیرگذاری دارد که نویسنده هنگام نوشتن در نظر داشته و مترجم هم باید بتواند آن را به زبان مقصد منتقل کند. مسئله‌ دیگر خواننده‌ متن است؛ یعنی مترجم باید بداند خواننده و مخاطب کیست. بدون توجه به این قضیه، مترجم نمی‌تواند موفق باشد. همچنین ترجمه‌ استعارات و مجازها و کنایه‌هاست که حتماً باید در زبان مقصد بر اساس فرهنگ صاحبان زبان مقصد معادل‌سازی شود و در غیر این صورت خواننده با مشکل مواجه می‌شود. یکی دیگر از دشواری‌های ترجمه‌ متون ادبی، معادل‌یابی صحیح برای واژگان است چرا که اگر  این واژگان تحت‌اللفظی ترجمه شود برای مخاطب قابل استفاده نیست.

این پژوهشگر همچنین افزود: بحث ساختار کلمات نیز از دیگر چالش‌های مترجمان متون ادبی است؛ قواعد زبان عربی با فارسی تفاوت‌های زیادی دارد. طبیعتاً اگر به عنوان مترجم با قواعد عربی یا فارسی آشنا نباشیم، نمی‌توانیم ترجمه‌ صحیحی ارائه کنیم.

رفیعی در انتها با اشاره به ویژگی‌های ترجمه‌ خوب در حوزه‌ متون ادبی گفت: توجه به مفاهیم فرهنگی و تاریخی در هر دو زبان مبدا و مقصد، حفظ لحن نویسنده، آشنایی به سبک هر دو زبان؛ انتخاب معادل درست و در نهایت انتخاب دستور درست برای متن از جمله این ویژگی‌هاست.