بازنمایی زندگی پر فراز و نشیب امام خمینی(ره) در سیمرغ سی‌مرغ

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «رونمایی و نقد کتاب سیمرغ سی‌مرغ؛ زندگی‌نامه داستانی حضرت امام خمینی(ره)» نوشته محمد قائم‌خانی، امروز یکشنبه 5 تیرماه از سوی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید سبحانی صدر، نویسنده کتابِ «پس از 40 سال» در این مراسم به سخنرانی پرداخت که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

 

مجموعه‌ای از مولفه‌ها در افکار و اندیشه همه ما تأثیرگذار است و فضای اجتماعی و بیرونی، تحصیلی، روابط دوستانه، عرصه‌های کلان اجتماعی و سیاسی و ... رفتار و اندیشه ما را می‌سازد حال اگر کسی بخواهد شرح حال ما را بنویسد باید ما را متناسب با همه این ابعاد روایت کند در حالی‌که معتقدم تاکنون از شخصیت‌های ذو ابعادی همانند حضرت امام خمینی(ره) که سطح وسیعی از جهان را معطوف به خود کرده روایت کوچکی صورت گرفته است مخصوصاً اگر کسی بخواهد حضرت امام خمینی(ره) را روایت کند و صرفاٌ به جنبه‌های اجتماعی، سیاسی یا حتی علمی و خانوادگی بپردازد جفا در حق ایشان است.

معتقدم زاویه‌ای که نویسنده این کتاب انتخاب کرده‌اند نشان می‌دهد نویسنده می‌خواهد به همه ابعاد بپردازد و این امر در کتاب به خوبی ملموس است. البته امام خمینی(ره) زندگی پر فراز و نشیبی دارد که احصای همه آن دشوار است بنابراین بهتر بود کتابی قطور فراهم شود هرچند که این هم مفید است که یک حادثه در زندگی امام(ره) را در نیم خط توضیح داده و سپس به اندیشه‌های عرفانی و سیر درونی ایشان پرداخته است. امام خمینی(ره) انسانی است که از عمق وجود خود جامعه را رهبری می‌کند و این نقطه امتیاز کتاب است که این نکته به خوبی در آن نظر گرفته شده است. یکی دیگر از نقاط قوت کتاب این است که حوادث به صورت خلاصه و بعضاً در حد یک خط توضیح داده شده است.

 

یکی دیگر از نکاتی که باید درباره کتاب گفت این است که این کتاب، تحلیل‌های خوبی دارد و صرفاٌ روایات تاریخی نیست، از برخی موارد گره‌گشایی شده است و شاید هرکسی نتواند به خوبی چنین قلم و روشی داشته باشد. برای مثال یکی از مشکلات امروزه مردم ما این است که مطالبات خود را نمی‌توانند به خوبی بیان کرده و مثلاً به گرانی اعتراض کنند چون همیشه عده‌ای هستند که این اعتراضات را به چالش می‌کشانند و مثلاٌ مغازه مردم را آتش می‌زنند اما بالاخره باید گره‌گشایی شود که موضع نظام در قبال این اعتراضات مردم چیست؟ 

در کتاب به خوبی در این مورد گره‌گشایی شده و آمده است که در سال‌های اول انقلاب، فضا برای آزادی بیان و تجمعات به میزان بسیاری زیادی فراهم بود اما گروه‌های چپ‌گرا، امنیت کشور را به خطر انداختند و آزادی را از مردم گرفتند و این ناامن‌سازی فضا باعث شد این شرایط پر از خیر و برکت از ما گرفته شود چراکه همان موقع فضایی وجود داشت که مردم به راحتی اعتراض می‌کردند.

 

چون نویسنده در فضاهای روشنفکری هم فعالیت داشته‌اند به همین دلیل توانسته‌اند کتاب را جامعیت بیشتری ببخشند لذا در نهضت امام خمینی(ره) ابعاد مختلف را مورد توجه قرار داده و فقط روحانیت را مورد توجه قرار نداده‌اند. همچنین لازم بود که نقش یاران حضرت امام به عنوان یک هسته مستقل را نیز مورد توجه بیشتری قرار دهیم. در این کتاب نقش آثار دکتر شریعتی و جلال آل احمد مورد توجه قرار گرفته که اقدامی قابل توجه است. 

محمد رودگر، عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، سخنران دیگر این مراسم بود که درباره کتاب «سیمرغ سی‌مرغ» اظهار کرد: در فرهنگ اسلامی چندین سنت نوشتاری داریم که یکی از آنها سنت رساله‌الطیر نویسی است. بسیاری از عرفا و فلاسفه و حتی بوعلی سینا یا احمد غزالی و عطار نیشابوری بوده‌اند که چنین روشی را در پیش گرفته‌اند. در چنین مواردی، یک داستانِ واحد از منظر داستان نویس روایت می‌شود. از لحاظ داستانی، اینکه یک سنت نوشتاری خاص فقط یک چیز را روایت کند باید مورد تحلیل قرار گیرد. مثلاً ما انواع مقتل‌ها را داریم که بسیار هم مفصل هستند و هنوز به خوبی مورد گردآوری قرار نگرفته‌اند. منطق‌الطیر برگرفته از یک سنت بسیار کهن است که احمد غزالی هم روی آن دست گذاشته است. همه اینها داستان پرنده‌های زیادی را روایت می‌کنند که می‌خواهند به جایی در محضر سیمرغ برسند که جای آن هم پشت کوه قاف است اما اینکه کوه قاف کجاست جای حرف و حدیث زیادی دارد.

 

وی یادآور شد: بنابراین ما با عنوان این کتاب به آن سنت داستانی منطق‌الطیر‌ نویسی منتقل می‌شویم. آقای خانی با این کتاب می‌خواهد ما را به همان جا انتقال دهد و در انتهای کتاب هم به خوبی مشخص است کسی که این مرغ‌ها و جست‌و‌جوگرها و پژوهشگران را به این باور برساند که خودشان دلیل راه خودشان هستند و اساسا سیمرغ، تک‌تک این مرغ‌ها هستند، حضرت امام بودند. در واقع امام خمینی(ره) مردم را به این باور رساندند آنچه را که خودشان دارند از بیگانه تمنا نکنند.

 

عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی گفت: نویسنده کتاب این جرئت را داشته علی‌رغم اینکه ما هنوز در فرهنگ اسلامی و ایرانی به واقع‌گرایی خاص خودمان نرسیده‌ایم و تکلیفمان با روایت خودمان به درستی مشخص نیست، این مجهولات و سرزمین‌های اکتشاف نشده را کنار گذاشته و زندگی‌نامه داستانی از حضرت امام خمینی(ره) ارائه داده است و در مجموع، این یک کار ستودنی است. ما در زمینه چنین کارهایی تاکنون ضعف‌های زیادی داشته‌ایم و معتقدم راه برون رفت از این بن بست، کارهای نظری است چراکه تا وقتی نتوانیم امرِ واقعِ خاصِ خودمان را در ادبیات داستانی و عرفانی ایجاد کنیم، توفیقی نخواهیم داشت. 

محمد قائم‌‌خانی، نویسنده کتاب نیز در ادامه این نشست در سخنانی گفت: این کتاب نوعی از بازنمایی واقعیت است. امام خمینی(ره) همان اندازه که درون جریان عرفانی می‌‌گنجد به همان اندازه هم بیرون از این ماجرا قرار دارد و از جمله در مورد وصیت نامه شهدا در سال 1367 فرموده که این وصیت نامه‌ها را بخوانید تا ببینید چگونه ره صد ساله را یک شبه طی کرده‌اند.

 

وی ادامه داد: حضرت امام(ره) در موارد زیادی به ماحصل آنچه در سیر و سلوک عرفانی که درون ایشان محقق شده ارجاع می‌دهند. ایشان سعی می‌کنند همه مسیر زندگی انبیا را برای ما به خوبی توضیح دهند و ما هم معمولا اجزای این روایت‌ها را کنار هم قرار می‌دهیم و این کتابی هم که نوشته شده به همین روش بوده و مثلاً مطالعه عرفانی خاصی برای آن صورت نگرفته است بلکه صرفاً در مواردی که امام به خطِ سیر عرفانی ارجاع داده‌اند، توجه کرده‌ام.