نمی‌توان منکر نقش مهم تاریخ در فهم گزاره‌های دینی شد
حجت‌الاسلام ناصر رفیعی، رئیس مجتمع تاریخ، سیره و تمدن اسلامی گفت: تاریخ و تاریخ نگاری در اسلام پیوند عمیقی با حدیث دارد. در آغاز وقایع تاریخی در قالب حدیث نقل می‌شد، راویان حدیث با تکیه بر سیره نبوی و امامان به ذکر حوادث می‌پرداختند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه ظهر امروز پنجم خرداد طی سخنانی در نشست علمی ترویجی «نقش تاریخ در نقد احادیث موضوعه و ضعیف» که از سوی معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی برگزار شد، اظهار کرد: یکی از معیار‌های تشخیص احادیث، موضوع عرضه حدیث بر تاریخ صحیح است، دانشمندان علم حدیث، دو محور قرآن و حدیث را بر اساس تصریح روایات معیار نقد حدیث دانسته‌اند. برخی مانند علامه شوشتری در کتاب «الاخبار الدخیله»، از معیار گزارش‌های تاریخی در نقد احادیث استفاده کرده‌اند. آیا تاریخ علیرغم ظن‌آور بودن می‌تواند معیار نقد حدیث و تشخیص صحیح از سقیم باشد؟ این مهم موضوع کرسی ترویجی پیش روست.
وی در ادامه گفت: سخنان و احادیث معصومان(ع) پس از قرآن کریم، دومین منبع دستیابی به احکام و معارف دینی است. قرآن کریم در آیات متعددی بر حجیّت سیره پیامبر اکرم(ص) تاکید کرده و پیروی از پیامبر(ص) را پیروی از خدا، خوانده است.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه نقش احادیث در استنباط احکام، فهم قرآن، بیان معارف اعتقادی و ذکر وقایع تاریخی را غیر قابل انکار خواند و افزود: پاره‌ای از روایات نورانی اهل‌بیت(ع) از زمان صدور تاکنون به انگیزه‌های مختلفی دچار تحریف، نقصان، ازدیاد، جابه‌جایی و جعل شده است. گرچه منابع شیعی کمتر در معرض این آسیب قرار گرفته و بیشترین کتاب‌های مشهور به «الموضوعات» توسط دانشمندان اهل سنت به رشته تحریر درآمده، اما بدون تردید روایات شیعی از این آسیب در امان نمانده بگونه‌ای که در موارد بسیاری منجر به تعارض احادیث شده است.
حجت‌الاسلام رفیعی ادامه داد: روش حدیث پژوهان از آغاز در پالایش اخبار سره از ناسره بر دو محور نقد سند و نقد متن استوار بوده است، در نقد سند اعتبار و وثاقت راویان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، اما در نقد متن به مضمون و محتوای حدیث پرداخته می‌شود، معیار‌های نقد احادیث متعددند. دو معیار قرآن و سنت مورد پذیرش همه حدیث پژوهان و فقهاست، اما معیار‌های دیگری مانند تاریخ، اجماع، علم روز و عقل، محل اختلاف است.
استاد جامعةالمصطفی العالمیه بیان کرد: گرچه بخشی از تاریخ در قالب آیات قرآن و حدیث به ما رسیده است، اما تاریخ، دانشی مستقل و علمی فراگیر محسوب می‌شود که می‌تواند معیاری برای نقد و ارزیابی بخشی از روایات و احادیثی باشد که پیوند با موضوعات تاریخی دارد، لذا در پژوهش پیش رو این پیوند را مورد بررسی قرار داده و میزان کارآیی تاریخ در نقد احادیث را تبیین می‌کند.
ضرورت نقد حدیث به شکل سندی و متنی
وی با تاکید بر پیوند تاریخ و حدیث اظهار کرد: تاریخ و تاریخ نگاری در اسلام پیوند عمیقی با حدیث دارد، در آغاز وقایع تاریخی در قالب حدیث نقل می‌شد، راویان حدیث با تکیه بر سیره نبوی و امامان به ذکر حوادث می‌پرداختند. طبعا همان شیوه نقل و بررسی و نقد حدیث شامل تاریخ هم می‌شد، بررسی سند، وثاقت و عدم وثاقت راویان و جرح و تعدیل آنان و تحلیل محتوای حدیث در پذیرش یا عدم پذیرش گزاره‌های تاریخی نیز به کار می‌رفت.
رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی ادامه داد: از دیگر نشانه‌های ارتباط تاریخ و حدیث می‌توان به نامگذاری تاریخ به عنوان(علم الاخبار) اشاره کرد. تاریخ به مرور از حدیث جدا شد و به عنوان علمی مستقل درآمد. با توجه به گستردگی حدیث، امروز تاریخ به عنوان دانشی مستقل، می‌تواند معیاری برای تشخیص و نقد احادیث محسوب شود.
وی با اشاره به ضرورت نقد حدیث گفت: نقد حدیث به دو شکل سندی و متنی(برونی و درونی) صورت می‌گیرد. نقد سندی، بررسی طریقی است که حدیث از آن طریق به ما رسیده و نقد متن، بررسی محتوا و مضمون حدیث و عرضه آن بر معیار‌های معتبر است، در نقد متن، شخصیت و جایگاه راوی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. نقد متن، نقد تحلیلی و محتوایی است، در نقد متن به‌دنبال کنار زدن روایات جعلی و موضوع هستیم. در نقد متن تمام تلاش بر صیانت حدیث و پذیرش آن است. رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) همواره خطر ورود احادیث موضوعی به دایره سخنانشان را توسط مغرضین متذکر شده‌اند تا آنجا که حدیث معروف رسول خدا(ص) که «هرکس بر من دروغ ببندد باید جایگاهی از آتش برگزیند» متواتر خوانده شده است.
حجت‌الاسلام رفیعی درباره سنجش حدیث با تاریخ را مدنظر قرار داد و تصریح کرد: قبل از ورود به بحث نقد احادیث با تاریخ، با این پرسش مواجه می‌شویم که آیا می‌توان بر گزارش‌های تاریخی اعتماد کرد؟ آیا می‌توان از تاریخ انتظار دستیابی به حقیقت داشت؟ یا فرض اینکه گزاره‌های تاریخی دچار تناقضات فراوانی در نقل است به‌علاوه اینکه علم‌آور نیست، همچنین افرادی آگاهانه یا از روی جهل به تحریف و دستکاری نقل‌های تاریخی پرداخته‌اند، به حقیقت دست یافت؟
تواتر و شهرت اخبار بر اتقان حدیث می‌افزاید
وی اذعان کرد: با اعتراف به یقین‌آور نبودن تاریخ نمی‌توان منکر نقش مهم آن در فهم گزاره‌های دینی بود همانطور که جعل و وضع در احادیث مانع استفاده از این میراث عظیم نشده، آمیختگی تاریخ به گزاره‌های نادرست مانع دستیابی به حقائق تاریخی نیست.
این کارشناس مذهبی رسانه ملی ادامه داد: علم تاریخ با علوم تجربی قابل مقایسه نیست. مطالب علوم تجربی آزمون‌پذیر و قابل تجربه است، اما حوادث تاریخی هرگز تکرار نمی‌شوند. رویداد‌های تاریخی همواره به زمان و مکان وقوع خود مربوطند و تنها یک بار روی می‌دهند، تاریخ متکی بر اسناد و مدارک است. اعتبار مدارک و شهرت آن به گزاره‌های تاریخی اعتبار می‌بخشد علیرغم راهیابی مطالب نادرست و غیرواقعی به تاریخ، قرائن زیادی می‌توان یافت که امکان تفکیک صحیح از سقیم را فراهم می‌کند و دستیابی به وقایع حقیقی تاریخ را فراهم می‌کند و نوعی اطمینان ایجاد می‌کند، اینجاست که می‌توان از گزارش‌های تاریخی اطمینان به دست آورد و به کمک آن به نقد احادیث معارض با آن پرداخت. تواتر و شهرت اخبار تاریخی بر اتقان آن می‌افزاید. پژوهشگر بعد از دستیابی به رویداد‌های تاریخی اطمینان بخش می‌تواند به نقد و بررسی اخبار و روایات مرتبط با تاریخ بپردازد.
نقش عمده و اساسی حدیث در فهم دین
حجت‌الاسلام رفیعی با بیان نمونه‌هایی از مخالفت تاریخ با حدیث گفت: با کاوش و جستجو در منابع حدیثی به روایاتی برخورد می‌کنیم که با نقل‌های تاریخی در تعارض است و نمی‌تواند با تحفظ بر گزارش‌های تاریخی، از نظر محتوایی درست باشد، این روایات در زمینه‌های مختلف است که می‌توان به نمونه‌هایی همچون؛ «حضور اسماء در ازدواج حضرت زهرا(س)»، «نزول آیه در مورد حمزه، جعفر و امام علی(ع)»، «نزول آیه انذار در سال سوم هجری»، «روایت سدّ باب منزل عباس عموی پیامبر(ص)» اشاره کرد.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی اظهار کرد: بدون تردید حدیث، نقش عمده و اساسی در فهم دین دارد و بدون تمسک به احادیث نمی‌توان در حوزه معارف، احکام، تفسیر و تاریخ به دیدگاه دین دست یافت، روایات نقش تبیینی نسبت به آیات قرآن دارند. تلاش گسترده و خالصانه دانشمندان شیعه از مرحوم کلینی تاکنون منجر به جمع آوری ده‌ها هزار حدیث و تدوین ده‌ها اثر گرانسنگ شده است، فقهاء و دانشمندان امروز بر سر سفره این تلاش نشسته و از آن بهره می‌برند.
انتهای پیام
