امنیت غذایی انسان و دستان زنبور عسل

امروز(20 می) روز جهانی زنبور و زنبورهای گرده افشان(زنبور عسل) است. موجودی که خداوند به او الهام کرد: «وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که از کوه‌ها و درختان و آنچه [از دار بست‌هایی] که [مردم] بر می‌افرازند، برای خود خانه‌هایی برگیر. ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ. آنگاه از همه محصولات و میوه‌ها بخور، پس در راه‌های پروردگارت که برای تو هموار شده [به سوی کندو] برو؛ از شکم آنها [شهدی] نوشیدنی با رنگ‌های گوناگون بیرون می‌آید که در آن درمانی برای مردم است. قطعاً در این [حقیقت] نشانه‌ای [بر قدرت، لطف و رحمت خدا] ست برای مردمی که می‌اندیشند.

اما حال و روز این موجود کوچک که خداوند در قرآن بزرگش از آن یاد کرده در کشور ما چندان خوب نیست و همه به خوبی می‌دانیم که اگر زنبور نباشد، گرده‌افشانی هم نخواهد بود و اگر گرده افشانی نباشد غذا هم نخواهد بود.

مزدک بهرَوِش، کارشناسی ارشد پرورش زنبور عسل، به مناسبت روز جهانی زنبور عسل طی یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده ضمن اشاره به مزیت‌های بزرگ ایران در تولید عسل، نسبت به خطراتی که متوجه زنبورها در ایران است، هشدار داده است.

در این یادداشت می‌خوانیم:

«حدود هشت هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که تقریبا پنج هزار گونه آن در هیچ منطقه دیگری از جهان قابل رویش نیست. تعداد گونه‌های گياهی ايران سه برابر قاره اروپا است.

کشور ایران هم اکنون به لحاظ غنای گیاهی و تنوع زیستی دارای 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده جهانی است. طبق اعلام پژوهشگران کشور هم اکنون از هشت هزار گونه گیاهی موجود ایران، بیش از دو هزار و 300 گونه دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌‌ای و آرایشی بهداشتی است. (دکتر محمد حسين صالحی سورمقی، استاد دانشگاه و محقق پيشكسوت).

همانطور که می‌دانیم عسل به عنوان نوش جای و عصاره یک گیاه می‌تواند خواص دارویی همان گیاه را به همراه داشته باشد اما مصرف عسل یک گیاه از مصرف خود آن گیاه اثر بیشتری بر فرد مصرف کننده دارد.

ایران به دلیل دارا بودن اقلیم خاص از مرتع و دشت تا کوه و جنگل و از کویر و بیابان تا رودخانه و دریا سرزمین پهناوری را شامل می‌شود که می‌تواند موجب رویش گیاهان مختلف با خواصی متفاوت باشد.

کشور ایران به دلیل چهار فصل بودن آب و هوا و رویش رُستنی‌های بسیار در طبیعتش و همچنین به دلیل کوچ رو بودن شغل زنبورداری، محور ملاقات زنبوران عسل با گیاهان مختلف برای تولید عسل است. رویش گیاهان جدید در یک منطقه پس از پایان فصل گلدهی گیاهان در منطقه‌ای دیگر دلیلی برای کوچ زنبوران است.

پرواز زنبوران عسل و نوشیدن شهد گیاهان دارویی مختلف موجب می‌شود مجموع خواص گیاهان به عسل تولیدی منتقل شود.

مزیت خاص تولید عسل در ایران

همچنین تنوع اقلیمی موجب می‌شود در پایان فصل کار و تولید در مناطق شمالی و غربی، زنبورداران به مناطق جنوبی کشور کوچ کرده و با توجه به وجود کشت و کار در آن مناطق و یا حضور در مناطق مرتعی حتی در فصل پاییز اقدام به تولید عسل در آن منطقه جغرافیایی کنند و این امکان یک مزیت بزرگ است که در بسیاری از کشورها وجود ندارد.

هویت و شناسنامه دار کردن عسل دارویی ایران

اما متاسفانه علی‌رغم تنوع گیاهان دارویی در فلات ایران، معرفی شایانی برای عسل دارویی ایران به دنیا شکل نگرفته است و نسبت به این ظرفیت مهم بی‌توجهی و بی‌مهری شده است.

ما در دپارتمان عسل ایران به دنبال هویت و شناسنامه دار کردن عسل دارویی ایران هستیم و می‌خواهیم عسل‌های دارویی و سالم ایرانی را به دنیا معرفی کنیم که قطعاً در این مسیر ارزش افزوده بالایی را برای این محصول ارزشمند ایجاد خواهیم کرد.

ما می‌توانیم برای بسیاری از عسل‌های تک گل و دارویی ایران با توجه به کیفیت و خاص بودن آن مانند عسل آویشن، ترنجبین، مرکبات، کُنار، گون، زرشک و عناب شناسنامه و هویتی ملی بسازیم و با توجه به خواص دارویی بسیار این گیاهان، عسل آنرا به دنیا معرفی کنیم.

۳۰ اردیبهشت روز جهانی زنبور عسل و حشرات گرده افشان است که از بین چندین هزار حشره گرده افشان به دلیل خاصیت ثابت گلی یا وفاداری به گل زنبور عسل را سلطان گرده افشان نامیده‌اند که اثرات مثبت گرده افشانی این حشره کوچک تأثیر شگرف و بزرگی در چرخه تولید و امنیت غذایی بشر دارد.

خطر سمپاشی‌های بی‌رویه و غیر علمی برای زنبورها

اما این حشره مهم در کشور ما در معرض خطر است و بزرگترین تهدیدی که این حشره مفید را در کشور ما در معرض نابودی قرار داده انجام سمپاشی‌های بی‌رویه و غیر علمی است.

متأسفانه در کشور ما به دلیل فقدان منابع اطلاعاتی و عدم انگیزه و مسئولیت‌پذیری برخی نهادهای ذیربط در مصرف و تولید سموم کشاورزی در سال‌های اخیر به شدت سمپاشی‌های خارج موعد در باغات و مزارع انجام می‌شود و استفاده از سموم آسیب رسان به حشرات گرده افشان و مفید موجب مرگ و میر زنبوران عسل شده است در این راستا عدم آموزش صحیح و اصولی زارعین و باغداران در این زمینه مزیت بر علت شده است.

این موجود الهی که خداوند در آیات ۶۸ و ۶۹ سوره نحل بیان کرده که به آن وحی کرده است که برای انسان نوشیدنی شفابخشی بسازد نشان از قداست این حشره دارد اما متأسفانه انسان‌ها برای نابودی‌اش از هیچ کوششی فرو گذار نکرده‌اند.

در چنین شرایطی وقتی دغدغه‌ای در مسئولین امر برای حفظ این حشره حیات بخش نیست NGO ها و کارشناسان کشاورزی و باغبانی باید فعالیت بیشتری در آگاه‌سازی جامعه زارعین و باغداران داشته باشند و همچنین کارشناسان و مروجان حفظ نباتات و محیط زیست نسبت به پیامدهای این موضوع اطلاع رسانی کنند.

امنیت غذایی انسان‌ها وابسته به زنبور عسل است

لازمست برای حفظ امنیت غذایی در کشور با توجه به وضعیت رو به افول منابع طبیعی نسبت به حفظ این موجود ارزشمند بیش از پیش تلاش کنیم و نسبت به امن سازی شرایط حیات و زیست این حشره از هیچ کوششی مضایقه نکنیم.

ما وظیفه داریم مشکلاتی که به واسطه حضور و نگرش انسان در طبیعت مانند توسعه جوامع شهری، افزایش آلاینده‌ها، گرم شدن کره زمین و افزایش گازهای گلخانه‌ای برای محیط زیست بوجود می‌آوریم را حداقل با مصرف بی‌رویه سموم بیشتر نکنیم و در جهت حفظ همین باقیمانده اندک منابع طبیعی تلاش کنیم.

بزرگترین توصیه ما به عنوان دپارتمان عسل سازمان یونسکو در این روز جهانی به مردم و کارشناسان کشاورزی، شهرداری‌ها و سازمان‌های محیط زیست که دغدغه حفظ منابع طبیعی دارند اینست که با توجه به اقلیم هر منطقه نسبت به کشت درختان و گیاهان شهدزا و گرده زا که زنبور دوست هستند اقدام کنند و از کشت سایر درختان غیر مثمر اجتناب کنند تا با گسترش سفره غذایی برای زنبور عسل مانع از گرسنه ماندن این حشره پر ثمر باشیم.

همه با هم تلاش کنیم تا دنیا را محلی امن برای زنبوران عسل کنیم زیرا امنیت این حشره اعجاب انگیز تضمینی بر ادامه حیات بشر خواهد بود. نرسد روزی که جهان هستی بدون زنبور عسل بماند؛ که در آن صورت بدون غذا و حیات خواهد ماند.