تکثر منابع معرفتی در دانشگاه تعالی‌گرا

 

روز 16 آذر یادآور مبارزه دانشجویان و دانشگاهیان با نظام سلطه است و ما این روز را با تداوم مبارزه با نظام سلطه، گرامی می‌‌داریم؛ هرچند نظام سلطه و حامیان آن گاهی اوقات سعی کرده‌اند این روز را به ضد خودش تبدیل کنند که همواره با آگاهی دانشجویان ما مواجه شده‌اند. بخشی از مقصود ما از دانشگاه تعالی‌گرا، همان کاری است که در 16 آذر 1332 انجام شد یعنی دانشگاهی که به مسائل سیاسی و محیط پیرامون خودش حساس باشد و واکنش به موقع نشان دهد.

 

دانشگاه تعالی‌گرا، دانشگاه زنده است. اساساً دانشگاه و هرجایی که در آن از علم سخن گفته می‌شود مانند یک موجود زنده است. دانشگاه همانند یک انسان است که وقتی از حرکت می‌ایستد که از دنیا رفته باشد، لذا دانشگاه نیز حرکت دارد. بر این اساس بنده با بهره‌گیری از ارکان حرکت، برای دانشگاه شش رکن قائل هستم. البته دانشگاه تعالی‌گرا با دیگر دانشگاه‌ها در شش رکن تفاوت ندارد اما در محتوای این ارکان متفاوت است و هرجا حرکت باشد این شش رکن وجود خواهد داشت ولو اینکه آن فرد یا نهاد به این ارکان توجه نداشته باشند.

رکن اول دانشگاه تعالی‌گرا، مبدأ و نقطه شروع است. اینکه در چه وضعیتی هستیم و  این وضع از چه ویژگی‌هایی برخوردار است و چه نقاط ضعف و قوتی دارد، دارای اهمیت است. رکن دوم، مقصد است که قرار است حرکت ما در آنجا به نتیجه برسد. اگر دانشگاه وضع موجود را درست تحلیل نکند طبیعتاً نمی‌تواند وضع مطلوب را فهم کند و اگر وضع مطلوب را به درستی تحلیل نکند مقصد خودش را کشف نخواهد کرد. برای مثال یکی از مباحث مطرح در جامعه ما بحث الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت است؛ هنگامی‌که پیش‌نویس آن تدوین شد توسط مقام معظم رهبری به قوا و نهادهای مختلف و از جمله به دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه ابلاغ شد تا پیش‌نویس آن را مورد نقد و بررسی قرار داده و طرح مورد نظر خود را بیان کنند تا روشن شود قرار است ایران به کجا برود؟

 

در بیانیه گام دوم انقلاب هم به این بحث مبدأ و مقصد توجه شده است. در این بیانیه ترسیم شده که در گام اول تا کجا رسیده‌ایم و در گام دوم قرار است به کجا برویم؟ در این بیانیه اولین توصیه رهبر معظم انقلاب به علم و پژوهش است که طبیعتاً باید در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها انجام شود. در زمینه مضمون هم دانشگاه تعالی‌گرا با سایر دانشگاه‌ها تفاوت دارد. دانشگاه تعالی‌گرا، دنیا را مزرعه آخرت می‌داند چراکه این دانشگاه برای انسان‌ها علاوه بر جسم، قائل به روح هم هست و معتقد است انسان با مرگ به پایان زندگی خود نمی‌‌رسد بلکه مرحله جدیدی از زندگی را شروع می‌‌کنند که در این مرحله هر آنچه از دنیا با خودش آورده باشد به وی کمک می‌کند. در تعریف اهداف و مقصد نیز فقط به تعریف اهداف دنیوی اکتفا نمی‌کند بلکه اهداف اخروی را نیز در نظر می‌گیرد لذا عدالت، عقلانیت، معنویت و حق برای دانشگاه تعالی‌گرا مهم می‌شود.

اینکه دانشجویان در 16 آذر 1332 علیه سفر نیکسون به ایران اعتراض می‌کنند بر این اساس است که ظلم و سلطه را نمی‌پسندند لذا نسبت به آن اقدام هم می‌کنند. رکن سوم دانشگاه تعالی‌گرا، متحرک‌ها و رکن چهارم، محرک‌ها است. متحرک‌ها، افراد یا نهادهایی هستند که حرکت می‌کنند و محرک‌ها هم آن چیزهایی هستند که فرد یا نهاد را به حرکت در می‌آورند و کندی یا توقف عناصری که در رکن سوم باید فعال و پویا باشند بر دانشگاه تأثیر می‌گذارد اما شاید مهم‌ترین رکن، محرک‌ها هستند که در دو بخش طبقه‌بندی می‌شوند. دسته‌ای محرک‌های معرفتی و دسته‌ای نیز انگیزشی هستند. محرک‌های معرفتی، به دانش‌ها و عناصر محتوایی مربوط هستند که در حرکت دانشگاه‌های ما تأثیر می‌گذارند. اینکه علم را چگونه تعریف می‌‌کنیم و منابع تولید معرفت را چه می‌‌دانیم در دانشگاه‌های مختلف، متفاوت خواهد شد لذا اساتید، مدیران و دانشجویان هم متفاوت می‌شوند.

 

در دانشگاه تعالی‌گرا، به تکثر منابع معرفتی قائل هستیم یعنی هم منبع معرفتیِ تجربی، هم عقلی، هم وحیانی و هم شهودی در حوزه‌ها و قلمرو خودشان معتبر هستند. اگر دانشگاهی فقط به یکی از معرفت‌ها تکیه کند و مثلاً بگوید فقط وحی را قبول دارم و بر تجربه تکیه نمی‌کنم قابل قبول نیست و آن را دانشگاه تعالی‌گرا نمی‌دانیم. بخش دوم از محرک‌ها، محرک‌های انگیزشی هستند که به دو نوع طاغوتی و الهی یا مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. اما از کجا باید بدانیم انگیزه ما چیست؟ جواب این است که اگر تعارضی بین ارزش‌های مادی و معنوی پیش آمد و فرد ارزش‌های مادی را مقدم دانست، وی دنیاگراست اما اگر ارزش‌های معنوی را مقدم دانست وی آخرت‌گرا است. 

 

در آیات مختلفی از قرآن کریم به محرک‌های انگیزشی و معرفتی اشاره شده که بنده به آیه 2 سوره جمعه اشاره می‌کنم که در آن آمده است: «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ اوست خدایی که میان عرب امّی (یعنی قومی که خواندن و نوشتن نمی‌دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت که بر آنان آیات وحی خدا تلاوت می‌کند و آنها را (از لوث جهل و اخلاق زشت) پاک می‌سازد و شریعت و احکام کتاب سماوی و حکمت الهی می‌آموزد و همانا پیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی آشکار بودند» انبیاء آمده‌اند تا با تلاوت آیات الهی بر انسان‌ها و رهبری آن‌‌ها از مبدأ به مقصد، محرک‌های وجودی آنها را اصلاح کنند که شامل محرک‌های وجودی و انگیزشی است. «وَيُزَكِّيهِمْ» یعنی آنهار ا پاک کنند به محرک‌های انگیزشی و «يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ» به محرک‌های معرفتی اشاره دارد. 

رکن پنجم، زمان و ششمین رکن مکان است. دانشگاه تعالی‌گرا، در هر منطقه‌ای واقع شده باید مشکلات مردم آن منطقه برای آن در اولویت باشد. نهادهای علمی ما باید به پیشرفت ایران در صحنه داخلی و خارجی توجه داشته باشند همچنین در مورد زمان باید گفت که برنامه‌های که دانشگاه‌ها ارائه می‌دهند باید مثلاً برنامه‌ریزی در راستای پنجاه سال آینده باشد که این هم نشان دهنده توجه به عنصر زمان است. این ارکان که مورد اشاره قرار گرفت برای همه دانشگاه‌هاست اما محتوای آنها متفاوت است. 

 

دانشگاهیان و حوزه‌های علمیه ما تاکنون همت زیادی به خرج داده‌اند و پیشرفت‌های زیادی در بخش‌های مختلف علمی داشته‌ایم و امیدواریم در بخش‌هایی که پیشرفت‌ها رضایت بخش نبوده با اهتمامی که از جانب دانشگاهیان و حوزویان صورت می‌گیرد شاهد پیشرفت‌های بیشتری، مخصوصاً با رویکرد تعالی‌گرایی باشیم تا ان‌شاء الله بتوانیم فضایل نظری، فکری، اخلاقی و عملی- مهارتی را از طریق دانشگاه‌های خودمان در سطح جامعه تقویت کنیم.