دلیل دعوای موسی و هارون از منظر ابن‌عربی

به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله سیدجعفر سیدان با محوریت احتجاجات توحیدی و معاد، با موضوع آیه 18 سوره مائده صبح امروز برگزار شد.

خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ؛ و يهودان و ترسايان گفتند ما پسران خدا و دوستان او هستيم بگو پس چرا شما را به [كيفر] گناهانتان عذاب مى‌كند [نه] بلكه شما [هم] بشريد از جمله كسانى كه آفريده است هر كه را بخواهد مى‌آمرزد و هر كه را بخواهد عذاب مى‌‏كند و فرمانروايى آسمان‌ها و زمين و آنچه ميان آن دو مى‏‌باشد از آن خداست و بازگشت [همه] به سوى اوست».

در ادامه متن سخنان ایشان را می‌خوانید؛

یهود و نصارا می‌گفتند ما فرزندان خداییم. فرزند خدا بودن در بعضی موارد به عنوان معنای حقیقی، یعنی جداشده از خدا و اتحاد با خداوند متعال مورد نظر است، چنانکه بعضی از نصارا در ارتباط با حضرت مسیح چنین اعتقادی دارند. پس در برخی موارد که «ابن» می‌گویند معنای حقیقی منظورشان است که بطلانش بسیار روشن است. گاهی «ابن» گفته می‌شود و مقصود از آن کرامت و قرب و نزدیکی و مورد علاقه و محبت بودن است.

در اینجا «ابن» به معنای دوم مراد است و معنای اول مقصودشان نیست. مقصودشان این است که ما مقرب هستیم و شایسته‌ایم تعبیر «ابن‌الله» را در رابطه با خودمان بگوییم. نهایتا حرفشان این است که چون ما «ابن‌الله» هستیم معذب نخواهیم شد و هر کاری بکنیم آزادیم و در ارتباط با این قرب و محبوبیتی که نزد خدا داریم گناهانمان بخشیده می‌شود.

در پاسخ گفته شده است: «بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ»، یعنی اینطور نیست که شما ادعا می‌کنید ما فرزند خدا هستیم در نتیجه معذب نیستیم. پس یهود و نصارا چنین ادعایی داشتند و خداوند پاسخ آنها را داده است.

خداوند متعال در ادامه احتجاج فرموده است: «فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ»، یعنی جواب نقضی داده شده و معنای عبارت این است که اگر شما ابنا‌الله هستید و عذاب نمی‌شوید، چرا عذاب شدید. یهودیان هم در دنیا عذاب شدند و هم در آخرت عذاب خواهند شد. در این دنیا سلطه ظلم و قدرت بر آنها تاحدی بود که آیه می‌فرماید: «يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ»؛ یعنی فرعون پسرانتان را می‌کشت و تا این حد مورد هجمه قدرت قرار گرفتید و عذاب شدید. همچنین در مورد گوساله پرستیدن، به حضرت موسی گفته شد توبه اینها این است که همدیگر را بکشند. این خودش عذاب است که همدیگر را بکشید. پس تا اینجا خودتان عذاب شدید.

دلیل دعوای موسی و هارون از منظر ابن‌عربی

این نکته را هم بگویم که ابن عربی در ماجرای موسی و هارون می‌گوید حضرت موسی به این دلیل با هارون دعوا کرد که چرا نگذاشتی اینها گوساله بپرستند. بعد می‌گوید: «فإن العارف من يرى الحقَّ في كل شي‌ء بل يراه عين كل شي‌ء». در شرحی هم که بر فصوص نوشته شده نیز آمده است که دعوای موسی و هارون برای این بود چرا گوساله بپرستند، مگر نمی‌دانی گوساله‌پرستی خداپرستی است.

نتیجه بحث اینکه ادعای یهود و نصارا که می‌گویند ما ابناالله هستیم و معذب نمی‌شویم این‌گونه نقض می‌شود که پس چرا خدا عذابتان کرد. پس این یک جواب است. صرف نظر از جواب اول، جواب دوم این است که شما مثل دیگران هستید؛ به چه دلیل خودتان را استثنا می‌کنید. این جواب حلی است، بعد یک جواب کلی داده می‌شود که تمام موجودات مملوک پروردگار هستند، مخلوق خدا هستند: «وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ».

ما از آیه این درس را می‌گیریم که در مقام احتجاج شایسته است چنانچه ادعا جواب نقضی دارد، اول انسان از جواب نقضی استفاده کند. مثلا وقتی گفته می‌شود چطور این معجزه نسبت به پیامبر اکرم(ص) یا ائمه(ع) نسبت داده می‌شود بگوییم در قرآن چنین معجزه‌ای مطرح است؛ اینگونه کل کار تمام شده است. با جواب نقضی می‌‌توان سریع فرد را محکوم کرد، بعد به سراغ جواب حلی می‌رویم.