اولویت‌های دولت جدید در حوزه قرآن / جایگاه «تمسک» از «انس» بنیادی‌تر است

به گزارش ایکنا؛ برنامه افق رادیو قرآن امروز شنبه 29 خردادماه با حضور رضا سلامت‌پناه، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی شورای توسعه فرهنگ قرآنی و اجرای کارشناسی جواد نصیری با موضوع حکمرانی خوب، قرآن در حکومت دینی و نقش دولت در فعالیت‌های قرآنی به روی امواج این شبکه رادیویی رفت.

رضا سلامت‌پناه در ابتدای سخنان خود در این برنامه با اشاره به اینکه مبنای حاکمیت و مدار قوانین جمهوری اسلامی بر پایه قرآن کریم استوار شده است، گفت: بر همین مبنا لازم است جایگاه رفیع قرآن کریم در ترسیم ساختار مهندسی کلان مدیریت کشور و تصمیمات بنیادین نظام لحاظ شود. جان کلام این است که قرآن مبنای فعالیت و سنجش عملکرد نظام قرآنی است.

وی در ادامه به معرفی دو دیدگاه در مورد نگاه دین به دولت پرداخت و افزود: یک دیدگاه این است که دولت و حکومت‌ها یک پدیده تاریخی و بشری هستند. نظریه دیگر می‌گوید خاستگاه دولت از دین است و خداست که مُلک را اعطا می‌کند و به نحوی دولت‌ها با ابزار اجرایی خودشان و با کمک مجموعه‌ای از عناصر باید به گسترش دین اقدام کنند. ما با نگاه اسلامی و با نگاه منبعث از قرآن، دولت، حکومت و حاکمیت را «اَلمُلْکُ للَّهِ» می‌دانیم و می‌گوییم خداوند است که اعطا می‌کند. بنابراین ما مشروعیت خودمان را از دین می‌گیریم و عامل مشروعیت‌بخش دین هم قرآن است که ضمانت احکام دینی را دارد.

معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی اظهار کرد: قرآن به نحوی هم ساختار و محور هویت‌بخش حکومت است و هم دارد به حکومت خدماتی را ارائه می‌دهد. به همین ترتیب، حکومت نیز باید خدماتی را به قرآن ارائه دهد. آنچه در جوامع اسلامی با آن مواجه هستیم، بحران هویت است که خود را به صورت فقدان انسجام فرهنگی نشان می‌دهد. اگر ما نهضت تمسک به قرآن را جدی نگیریم، با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهیم شد. بر همین اساس، مبنای حاکمیت در جمهوری اسلامی برگرفته از قرآن است و مدل حاکمیت اسلامی مشروعیت خود را از قرآن گرفته است. این حکومت هم به نحوی باید صغور عقیدتی و صغور فرهنگ اسلامی را پاسداری کند.

سلامت‌پناه در بخش دیگری از سخنان خود در مورد عملکرد قرآنی دولت، تصریح کرد: فارغ از انتقاداتی که به دولت شده است، در خصوص فعالیت‌های قرآنی آنچه مهم است و در دولت جدید باید مطالبه‌گر باشیم، این است که دولت سیاست‌های کلی و رویکردهای اساسی خود را در حکمرانی مشخص کند تا بدانیم جایگاه فرهنگ دینی و قرآن در منظومه معرفتی دولت چیست؛ آیا اصلاً اعتقاد جدی به این امر وجود دارد یا خیر و اگر اعتقاد هست، عزمی برای جاری‌سازی آن وجود دارد.

وی اظهار کرد: شاید انتقادات از آنجا نشئت گرفت که فعالیت‌های قرآنی و دینی در اولویت‌های دولت نبوده است. دولت یک نظام در هم تنیده است و وقتی فعالیت‌های قرآنی اولویت نباشد، این موضوع به صورت یک مشکل در قسمت‌های مختلف خود را نشان می‌دهد. بنابراین بسیار مهم است که دولت در ابتدای کار خود یک جایگاه مهم و مهیمنی برای قرآن نسبت به سایر رویکردها و فعالیت‌های خود تعریف کند.

سلامت‌پناه با تأکید بر اینکه حضور رئیس جمهور یا مدیران در برنامه‌های قرآنی، نمادی از حضور قرآن در جریان دولت است، گفت: البته در دولت هزینه‌هایی برای قرآن شده است، اما چون برنامه منسجمی وجود نداشته، این هزینه‌ها مشخص نبود. اگر درصد حضور قرآن در ساختار آموزش و پرورش را محاسبه کنیم، به یک رقم چندهزار میلیاردی می‌رسیم، اما خروجی منجر به انس مخاطبان این دستگاه با قرآن نمی‌شود.چ

بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این برنامه، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، از پژوهشگران حوزه دین و قرآن روی خط تلفن برنامه آمد تا پاسخگوی سوالات در مورد این موضوع باشد.

بهمنی در پاسخ به این سوال که چه اولویت‌هایی برای حوزه دین و قرآن در دولت جدید وجود دارد، گفت: در بخشی از فعالیت‌ها شاهد هستیم که آن فعالیت به گونه‌ای فانتزی شده و معنای مورد انتظار را ندارد. حدود 20 سال قبل به این فکر می‌کردم که در کشور ما توانایی‌های عرصه اجتماعی با قرآن چه نسبتی می‌تواند داشته باشد. اولین سوالی که در این زمینه برای من مطرح شد، این بود که اگر امروز پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) همین امکانات را در اختیار داشتند، برای قرآن چه اقدامی انجام می‌دادند؟ در پاسخ به این سوال، یک وجه اجمالی شکل گرفت که نام آن را «بازآفرینی فرهنگ قرآنی» گذاشتم. یعنی اینگونه نیست که با دستکاری یک یا دو متغیر بتوانیم به سطح یا مسیر مورد انتظار برسیم، چون مسیر رشد قرآنی پایان‌ناپذیر است.

وی با اشاره به اینکه به یک نگاه جامع نیاز داریم تا همه ابعاد رویکرد خودمان به قرآن را تغییر دهیم، افزود: هسته اولیه شکل‌گیری شورای توسعه فرهنگ قرآنی بی‌تأثیر از سوالی که در بالا اشاره کردم و چنین اندیشه‌ای نبود. کسی که این امکانات و وضعیت را دارد، باید به این نگرش برسد که در جای پیامبر نشسته است. بالاخره رئیس جمهور دومین مقام کشور است که همه امکانات اجرایی را در اختیار دارد. او باید فکر کند اگر پیامبر این امکانات را داشت، چه می‌کرد؟ در مورد مفاهیمی که پیامبر(ص) مورد تأکید قرار داده‌اند، به جای تعبیری که با عنوان «انس با قرآن» مطرح شده است، این مسئله را طرح کردم که پیامبر(ص) بر مسئله انس تأکید نکردند و مفهوم بنیادی‌تری با عنوان «تمسک» را مطرح کردند. آنچه ایشان خواسته‌اند و اثر بزرگی را بر آن تعلیق کردند، «ما اِنْ تَمَسّکْتمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّو» بود؛ این تمسک است که اثر فوق‌العاده‌ای در مصونیت از گمراهی به همراه دارد و نه مفهوم دیگر. این تمسک از جنس یک هدف عملیاتی به نحو انحلالی است، یعنی هرجا ملت اسلام است، باید اتفاق بیفتد.

بهمنی اظهار کرد: این معانی مانند نشانه‌هایی هستند که اگر ما حقایق اینها را درک کنیم و هدف‌گذاری شوند، آن موقع به نظر می‌رسد راه دقیق‌تری را می‌رویم، چرا که اینها دامنه معنایی هستند که در هر معنای دیگری نیست. اینها معانی‌ای هستند که خود صاحب قرآن آن را به کار برده است. من نمی‌گویم انس معنای خوبی نیست، اما آنچه که پیامبر(ص) خواسته است نوعی عصمت در خود دارد و ما باید دنبال همان باشیم. باید ببینیم هندسه معنایی آن چیست و در سطح ملی، منطقه‌ای و محلی آن را برنامه‌ریزی و اجرا کنیم. همه اینها که گفته شد، یعنی اینکه رئیس جمهور ما اولاً باید از خود بپرسد اگر پیامبر(ص) بود، چه می‌کرد و پیامبر از او چه انتظاری دارد. برخی از این مواردی را که بیان کردم، در محور تمسک به دست می‌آید، پس باید تمسک را در جامعه نهادینه کند.

در بخش دیگری از این برنامه، رضا سلامت‌پناه، با اشاره به اینکه لازمه تمسک، ایجاد مرجعیت معرفتی قرآن در نظام معنایی حکمرانی کشور است، گفت: البته این به تنهایی کافی نیست. مادامی که در حوزه علمیه ما هیمنه معرفتی قرآنی در دستگاه اندیشه حوزه ایجاد نشود، مطالبه آن مطالبه دقیقی نخواهد بود. بنابراین اگر به این محور تمسک پرداخته شود و در یک سطح پایین‌تر از مبانی نظری در حوزه برنامه‌ریزی به صورت گسترده استفاده شود، می‌توانیم ساختارهای محکم قرآنی را ایجاد کنیم و ان‌شاءالله خروجی آن هم تمسک کل جامعه به قرآن خواهد بود.

وی در ادامه به بیان مطالباتی پرداخت که در حوزه قرآن از دولت آینده وجود دارد و تصریح کرد: الان تأکید و تکیه بر فرهنگ‌سازی و نظام‌سازی قرآن به عنوان ابزار و ارکان اصلی تقویت هویت اسلامی فرد و جامعه بسیار مهم و یک مطالبه از دولت آتی است. بحث کمک به نهادسازی مردمی و تقویت آن برای تحقق راهبردهای اصلی قرآن نیز بسیار مهم است. دولت نباید متصدی باشد، نباید از واگذاری هراس داشته باشد. دولت باید با تکیه بر انگیزش ایمانی و معنوی و حمایت‌های سازمانی و مادی خود، بحث واگذاری به مردم در حوزه قرآن را مورد توجه قرار دهد.

معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیت‌الغزل همه فعالیت‌های قرآنی را توجه جدی به جایگاه و توانمندسازی عوامل انسانی عنوان کرد و افزود: این امر از طریق آموزش و پرورش، وزارت علوم و حوزه‌های علمیه صورت می‌گیرد. در کنار این، اولویت دیگر توسعه محتوای مفید و مناسب قرآنی برای برنامه درسی آموزش و پرورش است. غیر از قرآن در حوزه دینی، عربی، فارسی و ... این برنامه مورد نیاز است.

وی پالایش افکار، باورها و محتوای غلط و ضعیف منتسب به قرآن در فرهنگ عمومی جامعه را از دیگر اولویت‌ها در مطالبه‌گری از دولت مطرح کرد و گفت: تا این پالایش صورت نگیرد، تعلیم قرآنی صورت نمی‌گیرد.

سلامت‌پناه با تأکید بر اینکه ساختار قرآنی موجود در کشور یک ساختار پرهزینه و کم‌کارکرد است، گفت: با وجود اینکه هزینه مستقیم برای فعالیت‌های قرآنی اندک است، اما اگر رقمی که برای تعداد نفراتی که در ستادهای قرآنی مستقر هستند و به صورت غیر‌مستقیم هزینه می‌شود، حساب شود، یک رقم بسیار بزرگ می‌شود. این رقم‌ها باید در جای خود با مهندسی دقیق‌تر مورد استفاده قرار بگیرد.

وی با اشاره به اینکه اولین مطالبه از شورای عالی انقلاب فرهنگی، هماهنگی امور قرآنی کشور بوده است، بیان کرد: در حال حاضر در حوزه هماهنگی امور قرآنی ناهماهنگی‌های بسیار زیادی به چشم می‌خورد. ما به خاطر یک اقتضایی، ساختارهایی را در یک دوره خاص ایجاد کرده‌ایم، اما در ادامه اقتضا از بین رفته، اما ساختار باقی مانده است. ما نتوانسته‌ایم ساختارهایی را که در قالب کمیسیون‌ها در برخی وزارت‌خانه‌ها مستقر کرده‌ایم فعال کنیم. این دبیرخانه‌ها به جای اینکه نقش فرادستگاهی داشته باشند، به مرور به بخشی از امور داخلی و دستگاهی که در آن مستقر هستند، تبدیل شده‌اند.