از سبقه روضه‌های خانگی تا رفع آسیب هیئت‌داری / اقامه عزای فردی نهادینه شود

روضه‌خوانی حتی در ساده‌ترین شکل از جایگاه بسیار رفیعی برخوردار و به عنوان یکی از کهن‌ترین سنت‌های عزاداری میان مردم همواره اهمیت داشته است. مرثیه‌سرایی و عزاداری جزو لاینفک سرشت انسانی است. پیشینه روضه‌خوانی را می‌توان به حضرت یعقوب(ع) در فراغ پسرش حضرت یوسف(ع) منتسب دانست. حضرت زهرا(س) نیز اولین برپاکننده روضه خانگی هستند، ایشان در فراغ پدر به سوگ نشستند و در این مجالس مبانی دینی را بیان می‌کردند.

اقامه روضه‌خوانی باعث شد تا قیام عاشورا برای همیشه زنده بماند، بازخوانی شاهدان عینی فرصت تحریف وقایع عاشورا را نداد. در همین رابطه ایکنا استان مرکزی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام علی محمدی، استاد حوزه و مبلغ دینی، داشته است که در ادامه می‌خوانید:

حجت‌الاسلام محمدی ضرورت توجه به روضه‌های خانگی را مورد تأکید قرار داد و با اشاره به سبقه این نوع از عزاداری‌ها، اظهار کرد: پیشینه روضه خانگی به سال‌های‌ قبل از وقوع عاشورا یعنی به مرثیه‌خوانی حضرت زهرا(س) در فراق پدر بازمی‌گردد. از انس‌بن مالک روایت شده است: زمانی که از دفن پیامبر فارغ شدیم، حضرت فاطمه(س) به‌سوی من آمد و گفت: «چگونه جان و روان شما همراهی کرد بر چهره پیامبر خدا خاک فرو ریزید؟!»، سپس گریست و فرمود: «یَا أَبَتَاهْ أَجَابَ رَبّاً دَعَاهُ یَا أَبَتَاهْ مِن رَبِّهِ مَا أَدْنَاهُ، پدرم، پروردگارت را که تو را فرا خواند پاسخ دادی. پدرم، چقدر به پروردگارت نزدیکی». به روایت معتبر، ایشان مشتی از خاک پاک آن مرقد مطهر را برگرفت و بر دیدگان نهاد و فرمود: «صُبَّتْ عَلَیَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا  صُبَّتْ عَلَی الْأَیَّامِ صِرْنَ لَیَالِیَا، بر من مصائبی فرود آمد که اگر آنها بر روزها آمده بود شب می‌شدند».

وی با اشاره به اینکه اغلب مردم زمان برپایی جلسات روضه‌ها را پس از شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) می‌دانند، بیان کرد: پس از شهادت اباعبدالله(ع) و بازگشت کاروان کربلا، بنی‌هاشم در سوگ این امام همام روضه‌هایی را در منازل خود برپا می‌کردند، به نظر می‌رسد اولین اقامه‌کنندگان روضه‌های خانگی  اهل‌بیت(ع) هستند که با ذکر مصیبت در منازل عزاداری کرده و انتقال دهنده پیام عاشورا بودند.

دلیل مغفول ماندن روضه‌های خانگی

محمدی در تشریح دلایل مغفول ماندن روضه‌های خانگی اینگونه پاسخ داد: در دوران حکومت صفویه در کشور ایران با توجه به حمایت حاکمیت زمان از مذهب شیعه سبب شد تا نمادهای دینی خارج از منازل ظهور پیدا کرده و دسته‌های عزاداری از همان زمان شکل گرفت، در دوران آل‌بویه نیز تشیع از فراغ بال بیشتری برخوردار بود و آزادانه‌تر به عزاداری می‌پرداختند.

وی ادامه داد: روضه‌های خانگی در دوران قبل از انقلاب رونق داشت و اغلب مردم در منازل خود اقامه عزای حسین(ع) را برپا می‌کردند، اما پس از پیروزی انقلاب و حاکمیت اسلامی زمینه برپایی مجالس عمومی عزای حسینی در مساجد، کوچه و بازار فراهم شد و هیئت‌های مذهبی جان تازه‌ای گرفتند و پس از این اتفاقات به دلیل برپایی آزادانه مجالس عزا در هر منطقه از برگزاری جلسات خانگی غفلت شد، هرچند در حال حاضر برپایی مجالس مذهبی بین علما و مراجع عظام تقلید رواج دارد و همواره این سنت مورد تأکید ایشان بوده است، اما اقامه عزای فردی و عمومی باید در جامعه نهادینه شود.

محمدی بیان کرد: از حجت‌الاسلام فرحزاد نقل است که آیت‌الله بهاءالدینی هنگام ورود به منزلی گفته است بطن این خانه تاریک است و برای رفع تاریکی مجالس روضه برپا کنید. ذکر مصیبت بر اهل‌بیت(ع) همچون تلاوت قرآن نورانیت ایجاد می‌کند و نباید از کنار هم بودن قرآن و اهل‌بیت(ع) غفلت کرد. تأثیرگذاری مجالس عمومی از تأثیرگذار بودن مجالس و روضه‌های خانگی آغاز می‌شود.

پیام‌های روضه خانگی

وی در خصوص دستاوردها و پیام‌های روضه خانگی، اظهار کرد: ایجاد نورانیت اولین برکت روضه خانگی است. صله رحم، آشنایی کودکان و نوجوانان با مباحث دینی و قرآنی، انتقال پیام عاشورا، تفهیم مکتب حسینی، مطلع شدن از احوال یکدیگر، خروج مجالس از افسوس و بطالت وقت، افزایش قدرت نرم خانواده در برابر هجمه سنگین دشمن از دیگر پیام‌های روضه خانگی است.

وی روضه‌های خانگی را در ارتقای بهداشت روانی کودک و نوجوان بسیار تأثیرگذار بیان کرد و افزود: تقویت روحیه دین‌باوری بین نوجوانان و جوانان از خانواده آغاز می‌شود، والدین باید در وهله اول خود به مباحث و احکام دین آشنا باشند و پس از آن بتوانند مطالب را به درستی انتقال دهند. والدین باید مقید به نصب پرچم سیاه در سردر منازل خود باشند؛ چراکه انجام این عمل در ذهن کودک حساسیت ایجاد کرده و ذهن او را کاوشگر پرورش می‌دهد.

محمدی با بیان اینکه اقامه روضه خانگی سبب آذین‌بندی دینی در منازل می‌شود، تصریح کرد: سپردن اختیار به کودکان و نوجوانان در حد پخش قند، دستمال کاغذی، پذیرایی جزئی سبب محبوبیت مجالس روضه‌داری می‌شود. در کنار جلسات روضه مداح یا روضه‌خوان با اهدای حتی یک شکلات کودکان را جذب کند. به یاد دارم در دوران کودکی به عشق نقلی که روضه‌خوان به ما می‌داد در مجالس حضور پیدا می‌کردیم و مزه همان شیرینی برای همیشه به یاد خواهد ماند. خانه محل برپایی روضه دارای علامت، آیین و آذینی است و مجلس‌گردانی برای کودک جذاب است.

وی با اشاره این نکته که جوان و نوجوان با حضور در مجالس عزای حسینی نشان می‌دهد ظرفیت پذیرش احکام دینی را دارد، اضافه کرد: مجالس اباعبدالله(ع) زمینه رویش اخلاق اسلامی و حرکت در مسیر حسینی را فراهم می‌آورد، هر سال تعداد قابل توجهی به جمع عزاداران حسینی اضافه می‌شوند، اگر در هر جلسه تنها 10 نفر در مسیر قرار گرفته و منحرف نشوند، ما کار خود را انجام داده‌ایم؛ چراکه این افراد دوستانی دارند که می‌توانند تحت تأثیر قرار دهند و به نوعی مروج مبانی دینی باشند.

سخنرانان در انتخاب مضامین دقت کنند

محمدی با تأکید بر اینکه در نحوه هیئت‌داری‌ آسیب‌هایی وجود دارد، ادامه داد: سخنرانان و منبری‌ها نسبت به انتخاب مطالب دقت لازم را داشته باشند؛ چراکه جذاب بودن مطالب به شرکت آنان پای منابر کمک می‌کند. شور حسینی باید در کنار شعور حسینی معنا پیدا کند، اینکه جوانان هنگام سخنرانی خارج از مسجد هستند یا زمان را به‌گونه‌ای انتخاب می‌کنند تا هنگام زنجیرزنی و سینه‌زنی به مجلس برسند نشان از آسیب هیئت‌داری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی میدان‌دار بودن و واگذاری مسئولیت به نوجوانان و جوانان در مساجد و هیئت‌های مذهبی را گامی برای ارتقای معنویت دانست و اظهار کرد: هیئت‌های مذهبی قادرند افرادی همچون شهید حججی‌ها را تربیت کنند؛ لذا از این ظرفیت نباید غافل شد، شهدا از هیئتی بودن به حسینی بودن رسیدند. هیئتی بودن وسیله و ابزاری برای حسینی شدن و قرار گرفتن در مکتب علوی و حسینی است. متأسفانه از مباحث عقلانی و عملکرد اهل‌بیت(ع) دور شده و به جنبه‌های عاطفی نزدیک شده‌ایم، در حالیکه رهبر معظم انقلاب در کتاب «انسان 250 ساله» به جنبه‌های عقلانی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) تأکید کرده‌اند.

محمدی به آمیختگی جلسات روضه با جلسات خانگی قرآنی نیز اشاره و اظهار کرد: جلسات عزاداری رهبر معظم انقلاب حجت را بر ما تمام می‌کنند، با اینکه در این جلسه تنها سه نفر حضور دارند، اما با تلاوت آیات قرآن از سوی قاریان آغاز می‌شود. متأسفانه برخی از هیئت‌های بزرگ جلسات خود را با قرآن آغاز نمی‌کنند. تلاوت قرآن نورانیت روضه خانگی را دو چندان می‌کند و تفسیر کوتاه از آیات کاربردی به ترویج فرهنگ قرآن و اهل‌بیت(ع) کمک می‌کند.

وی در پایان لزوم سازماندهی روضه‌های خانگی مردم نهاد را مورد تأکید قرارداد و افزود: هر مسجد می‌تواند مروج و مبلغ برپایی روضه‌های خانگی باشد. به برگزاری جلسات هفتگی روضه بسیار تأکید شده است، اما می‌توان از جلسات ماهیانه آغاز کرد. سیستم زندگی امروز آپارتمانی است، خانواده‌ها از پارکینگ و فضای در نظر گرفته شده در مجتمع‌ها می‌توانند برای اقامه روضه استفاده کنند. صندوق‌های خانگی بین مردم متداول است و می‌توان از آن برای رونق جلسات روضه‌خوانی استفاده کرد.