راه حل تزاحم وجوب بهداشت و وجوب عینی و کفایی حج چیست؟

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس خارج فقه آیت‌الله هادی عباسی خراسانی با عنوان «مسائل کرونا در فقه اسلامی» ‌شنبه، 21 تیرماه در فضای مجازی منتشر شد.

وی در این جلسه اظهار کرد: در مباحث گذشته به این نتیجه رسیدیم که گاهی اوقات در اثر بیماری کرونا اصلاً استطاعت برای حج حاصل نمی‌شود؛ چون مانع وجود دارد. مثلاً عربستان نمی‌گذارد حاجی به کشورش بیاید. در عین حال گاهی اوقات راه باز است و تکلیف دائر مدار بین واجب‌های مختلف است؛ یعنی تکلیف دائرمدار وجوب مراقبت از بیماری‌های واگیر مثل کرونا و انجام حج است.

وی افزود: این بحث فروع مختلفی دارد. یک فرع این است که در مسئله تزاحم کرونا و واجب‌های مختلف، یک وقت با این عنوان برخورد می‌کنیم که حج یک وجوب کلی است که تعطیل‌بردار نیست. روایات هم دال بر این مطلب است. این امر به حج یک موضوعیتی می‌دهد که این موضوعیت، یک احکامی دارد که آن احکام طریق به این موضوع خاص هستند. در نتیجه تعطیل کردن حج حرام است. اگر شخصی از حج ممانعت کند، کار حرامی مرتکب شده است. از این طرف، دائر بودن حج و مشاهده شریفه، امر واجبی است. پس ما می‌توانیم بگوییم در مسئله حج، ما با دو عنوان سر و کار داریم: یکی عنوان وجوب اقامه حج که اقامه دین است و دیگری حرمت تعطیلی احکام حج. هر دو اینها پشتوانه این حکم است که بگوییم یکی از وظایف دولت و ملت این است که بکوشند حج تعطیل نشود.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: حال در بحث کرونا باید بگوییم حج اهّم است یا جلوگیری از مریضی اهّم است؟ حفظ صحت اهمّ است یا اقامه دین اهمّ است؟ به تعبیر دیگر، تعطیل نشدن احکام الهی اهمّ است یا جلوگیری از بیماری. ما در جمع بین آیات و روایات باید بگوییم برخی روایات مبنی بر عدم جواز تعطیل کردن حج است. از طرفی برخی آیات و روایات می‌گوید انجام حج مشروط به استطاعت است. از سویی باید توجه داشته باشیم که در مورد حج دو وجوب داریم: یک وجوب عینی که مشروط به استطاعت است و یک وجوب کفایی. مرحوم صاحب وسائل و صاحب حدائق در جمع این روایات این بحث را مطرح کردند که نسبت به استطاعت، وجوب حج وجوب عینی است، نسبت به «فی کل عام» وجوب حج وجوب کفایی است، چون خانه خدا نباید تعطیل بشود. پس در بحث تزاحم کرونا و بحث حج، کرونا با دو تا وجوب تزاحم دارد، نه با یک وجوب.

وی تصریح کرد: حال باید ببینیم نسبت وجوب عینی حج با کرونا چه می‌شود و نسبت وجوب کفایی حج با کرونا چه می‌شود. ما قبلاً گفته‌ایم اگر تزاحم بین وجوب کفایی و وجوب عینی باشد، وجوب عینی مقدم است. الآن بحث مراقبت‌های ویژه است، بحث ایام حج است و هیچ شک و شبهه‌ای نیست که سرایت بیماری قطعی یا ظنی است. حالا ما باید به حج برویم یا به حج نرویم. حکم عینی حج چه می‌شود؟ عرض ما این است که اگر حکم عینی حج ملازم با حرمت تعطیلی حج باشد و اقامه حج جزء اولین واجباتی باشد که به مثابه اقامه دین است، هم مکلف فردی و هم مکلف حج مسئولیت مدیریت حج را بر عهده دارند، مگر اینکه بحث اقامه حج در یک زمانی مواجه باشد با بحث زیر سوال رفتن اصل دین که دیگر آنجا اصل بر فرع مقدم است. بنابراین در بحث وجوب کفایی حج می‌گوییم اگر کسی بتواند با رعایت نکات بهداشتی به حج مشرف بشود، باید این کار را انجام بدهد. عرض ما این است که تدبیر و مدیریت حج، غیر از لغو حج است.

عباسی خراسانی اظهار کرد: مرحوم سید در عروه حرفشان این است که اگر انجام حج موجب ارتکاب حرام یا ترک واجب باشد، مجزی از حج‌الاسلام نیست و اصلا از نظر وضعی هم صحیح نیست. بر این مبنا، حکم تکلیفی حرمت و حکم وضعی بطلان است. مرحوم امام و مرحوم بروجردی می‌فرمایند ترک واجب اهمّ یا ارتکاب حرام اهمّ موجب حرمت تکلیفی و بطلان وضعی است. حالا این بحث مطرح می‌شود که شناخت اهمّ به تشخیص چه کسی است؟ در واجبات فردی، نظر فرد حاکم است و در واجبات جمعی، دولت و حاکمیت حکم می‌کند.