آیا «بیماری کرونا» مانع استطاعت حج است

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس خارج فقه آیت‌الله هادی عباسی خراسانی با عنوان «مسائل کرونا در فقه اسلامی» دوشنبه، 16 تیرماه در فضای مجازی منتشر شد.

وی در این جلسه اظهار کرد: در جلسه گذشته در بحث مسائل مستحدثه، بحث بیماری کرونا و بیماری‌های حاد تنفسی و در بحث تزاحم بیماری و مراقبت با اعمال واجب از جمله عمل حج، چند فرع را مطرح کردیم. از جمله گفتیم یکی از شرایط حج، استطاعت بدنی، زمانی، مالی، مکانی و سربیه است و باید این استطاعت حاصل شود تا وجوب بیاید. حالا فرض بر این است که این استطاعت‌ها حاصل شده است و از طرفی بیماری شایع شده است.

آیت‌الله خراسانی ادامه داد: گفتیم یک فرع این است که دولت حاکم بر مکه، عتبات و مواقف شریفه ممانعتی ندارد. این خودش یک فرض است. حال اگر ممانعت داشته باشد، یک فرض دیگر است. اگر ممانعت داشته باشد که استطاعت طریقی حاصل نیست. اگر استطاعت طریقی حاصل نباشد، شاید اصلا برای خیلی از مکلفین وجوبی نباشد. اما اگر راه باز باشد و عربستان از ورود زائران ممانعت نکند، این بحث مطرح می‌شود که آیا مریضی مانع ایجاد کرده است یا مریضی مانع ایجاد نکرده است. آیا استطاعت حاصل می‌شود یا استطاعت حاصل نمی‌شود. اجازه بدهید احادیثی را به عنوان مطلع بخوانم.

وی افزود: مرحوم صاحب وسائل در باب چهارم ابواب حج، عنوان باب را اینطوری نوشتند: «باب عدم جواز تعطيل الكعبه عن الحج»، یعنی باب عدم جواز تعطیل کعبه از حاجی. روایات مختلفی در این زمینه مطرح کرده است که بیشتر آنها روایات صحیحه است. امام صادق(ع) فرمودند: «لو ترك الناس الحجّ لما نوظروا العذاب ‌أو قال: لنزل ‌عليهم العذاب». حدیث دیگر از امام صادق(ع) این است: «كان علي(ص) يقول لولده‌: يا بني‌، انظروا بيت ربّكم فلا يخلونّ منكم فلا تُناظروا»، یعنی ای فرزندم تا می‌توانید مراقب بیت رب‌تان باشید که این خانه خالی نشود که اگر خالی شود مورد نظر خدای باری تعالی واقع نمی‌شوید. در روایت دیگر از امام باقر(ع) آمده است: «لو عطّلوه سنه واحده لم يناظروا». امام صادق(ع) نیز فرمودند: «لا يزال الدين قائماً ما قامت الكعبه»، یعنی دین وقتی پابرجاست که کعبه پابرجا باشد.

وی ادامه داد: در روایت دیگری از همین باب، حضرت امیرالمومنین(ع) وصیت کردند: «لا تتركوا حجّ بيت ربّكم فتهلكوا ‌وقال‌: من ترك الحجّ لحاجة من حوائج الدنيا، لم تقض حتى ينظر إلى المحلقين»، یعنی کسی که به خاطر حوائج دنیایی حج به جای نیاورد، حاجتش برآورده نمی‌شود تا اینکه چشمش به سرهای تراشیده منا و حج بیفتد. بنابراین حج نباید در هیچ شرایطی ترک شود. ما به این نتیجه رسیدیم که وجوب حج همیشگی است و دولت‌ها و ملت‌‌ها باید شرایط را برای حجاج فراهم کنند.

استاد حوزه علمیه یادآور شد: در کتاب عروه الوثقی، مرحوم سیّد بیان کردند: «يشترط في وجوب الحج الاستطاعه البدنيه، فلو كان مريضا لا يقدر على الركوب أو كان حرجا عليه ولو على المحمل أو الكنيسه لم يجب وكذا لو تمكن من الركوب على المحمل لكن لم يكن عنده مؤنته، وكذا لو احتاج إلى خادم ولم يكن عنده مؤنته»، یعنی اگر کسی مریض باشد و توانایی نداشته باشد، وجوب حج از او برداشته می‌شود. ایشان در مورد استطاعت زمانی هم تصریح دارد: «ويشترط أيضا الاستطاعه الزمانيه، فلو كان الوقت ضيقا لا يمكنه الوصول إلى الحج أو أمكن لكن بمشقه شديده لم يجب».

وی یادآور شد: بعد ایشان در مورد استطاعت سربیه تأکید می‌کند: «وكذا لو كان غير مأمون بأن يخاف على نفسه أو بدنه أو عرضه أو ماله»، یعنی اگر خوف ضرر مالی، جانی یا خطر بیماری وجود داشته باشد، وجوب برداشته می‌شود. حالا فرض کنید الآن برخی کشورها درگیر نشدند و راه هم باز است و عربستان گفته است حاجی می‌پذیریم، ولی این شخص برای انجام سفر حج باید مسیر دورتری را طی کند تا از کشورهای غیر درگیر عبور کند. آیا انجام حج در این شرایط واجب است یا واجب نیست؟ مرحوم سید می‌گویند: وجهان أقواهما عدم الوجوب‌، لأنه يصدق عليه أنه لا يكون مخلى السرب»، به خاطر اینکه یکی از استطاعت‌ها استطاعت سربیه است و در این فرض استطاعت سربیه وجود ندارد.