فرهنگ نقد با هنر فاخر رواج می‌یابد
گروه هنر ــ عضو هیئت علمی دانشگاه هنر گفت: هنر فاخر و مطلوب بنا به نگاه افراد و سیاست‌های جامعه اشکال گوناگون دارد و هنری مطلوب است که سبب ایجاد فرهنگ نقد در جامعه شود.
اسماعیل شفیعی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر در گفتوگو با ایکنا درباره هنر مطلوب اظهار کرد: اگر قرار باشد هنر مطلوب تعریف شود اول باید بگوییم مطلوب را از نظر چه گروهی تعریف می‌کنیم، آیا از نگاه طبقه حاکم به موضوع نگاه می‌کنیم یا طبقه مصرف‌کننده. برخی هنر را صرفاً سرگرم کننده می‌دانند و این رویکرد هیچ کمکی به شکوفایی فکری نمی‌کند.
وی افزود: ولی در جامعه‌ای که هنر از نگاه مخاطبان تعریف می‌شود و حاکمیت نیز در همین راستا حرکت می‌کند، هنر مطلوب هنری است که سؤال ایجاد کند، زیرا جامعه خالی از سؤال هرگز پیشرفت نمی‌کند. نظر شخصی من این است که هنر مطلوب به شکلی از هنر می‌گویند که برای جامعه مفید باشد و راه پیشرفت را هموار کند و در کنار هنر مطلوب باید فرهنگ نقد هم در جامعه اشاعه یابد. البته این نظر من است و احتمال دارد برخی با آن موافق نباشند یا آن را به گونه دیگر تعریف کنند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که خاستگاه هنر مطلوب کجاست اظهار کرد: هنرمند به فردی می‌گویند که قادر به خلق اثر است در این زمینه عده‌ای ممکن است توانایی ذاتی داشته باشند و با اتکا به آن، اثر هنری خلق کنند. اما در عمده افراد نیاز است این توانایی ذاتی از طریق آموزش، پرورش پیدا کند و اینجاست که نقش دانشگاه در ظهور و بروز استعدادهای ذاتی اهمیت می‌یابد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که خاستگاه هنر مطلوب کجاست اظهار کرد: هنرمند به فردی می‌گویند که قادر به خلق اثر است در این زمینه عده‌ای ممکن است توانایی ذاتی داشته باشند و با اتکا به آن، اثر هنری خلق کنند. اما در عمده افراد نیاز است این توانایی ذاتی از طریق آموزش، پرورش پیدا کند و اینجاست که نقش دانشگاه در ظهور و بروز استعدادهای ذاتی اهمیت می‌یابد.
تئوری‌پردازی سبب شکوفایی دانشجویان نمی‌شود
رئیس سابق دانشکده سینما و تئاتر ادامه داد: درباره دانشگاه‌های هنر ذکر یک نکته ضروری است، آن‌هم اینکه در نهاد‌های آموزشی به جای آموزش عملی به تئوری‌های هنری می‌پردازند و این مسئله باعث می‌شود توانایی ذهنی افراد هرگز شکل عینی به خود نگیرد.
این استاد دانشگاه درباره گرایش‌های دینی در آثار هنری گفت: هر مفهومی اگر قرار است در قالب هنر عرضه شود، حتماً باید ساختاری هنری به خود گیرد، یعنی شکل بیانیه نداشته باشد. برای مثال در یک اثر سینمایی وقتی قرار است مضمونی دینی یا ارزشی بیان شود، نباید شکلی شعاری داشته باشد، بلکه مخاطب باید آن را در مضمون اثر مشاهده کند.
هنر یکی از عوامل ماندگاری ادیان است
شفیعی یادآور شد: جالب است بدانید، یکی از عواملی که سبب ماندگاری ادیان شده، هنر است. برای مثال کتابت ادیان از طریق خوشنویسی و زیبا‌نویسی صورت گرفته است و همه مراکز دینی مانند کلیسا‌ها، مساجد و ... منقش به آثار هنری گوناگون‌اند. گاهی می‌شود از هنر برای تبلیغ ادیان استفاده کرد. البته این نوع نگاه هم‌اکنون هم در جامعه ما جاری است، اما در این زمینه چندان موفق عمل نکرده‌ایم.
این استاد دانشگاه در پاسخ به سؤالی دیگر مبنی بر اینکه آیا هنر دولتی سبب رواج ارزش‌ها در جامعه می‌شود اظهار کرد: خیر، هنر دولتی طی این سال‌ها فقط هنر سفارشی را رواج داده است، زیرا سفارش‌دهندگان معمولاً با قواعد هنری آشنایی لازم را ندارند و در این میان عده‌ای هم از ناآگاهی مدیران سوءاستفاده می‌کنند و با تولید آثاری که تنها ظاهر دینی دارند به معنا ضربه می‌زنند. جامعه دقیقاً مصداق و آیینه این تصمیم‌گیری‌هاست و نگاهی ساده حتی به ظاهر جوانان بیانگر آن است که هنر نتوانسته تأثیر چندانی در اجتماع داشته باشد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که آیا افزایش سالن‌های نمایش در سطح تهران کمکی به رونق تئاتر کرده است؟ بیان کرد: برای پاسخ به این سؤال اول باید بررسی کنیم معیارمان برای ارتقا کیفی تئاتر چیست؟ آیا منظور از رشد تئاتر به کمیت آثار مربوط می‌شود؟ اگر معیار این باشد باید گفت به موفقیت‌های خوبی دست‌یافته‌ایم، چون سالن‌های نمایش خصوصی رشد محسوسی در سطح شهر تهران داشته‌اند.
جامعه نخبگان باید از تئاتر تأثیر بگیرد
وی افزود: ولی اگر قرار باشد درباره کیفیت آثار سخن بگوییم، در این زمینه نتوانسته‌ایم به موفقیت دست یابیم، حتی می‌توان گفت که افت کیفیت هم داشته‌ایم. باید اذعان کرد تئاتر هنری است که باید ارزش‌های انسانی را در جامعه احیا کند، این اتفاق نیز رخ نمی‌دهد، مگر اینکه تئاتر بتواند بر نخبگان جامعه تأثیر بگذارد.
این پژوهشگر تئاتر با اشاره به جایگاه مخاطبان نخبه و عام در تئاتر بخش خصوصی بیان کرد: باید بررسی کرد که مراجعه‌کننده به تماشاخانههای خصوصی چه قشری از افراد جامعه هستند؟ آیا نخبگان به این سالن‌ها مراجعه می‌کنند یا اینکه اکثر مخاطبان این اماکن، گروه‌های جوانی هستند که جهت سرگرمی به این سالن‌ها مراجعه می‌کنند، نه تنها نتوانسته‌ایم نخبگان را به سالن‌های بخش خصوصی بکشانیم و اقشار فرهنگی نیز کمتر به این اماکن مراجعه می‌کنند و می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که افزایش سالن‌های خصوصی درست مثل افزایش سوپرمارکت‌هاست.
وی افزود: ولی اگر قرار باشد درباره کیفیت آثار سخن بگوییم، در این زمینه نتوانسته‌ایم به موفقیت دست یابیم، حتی می‌توان گفت که افت کیفیت هم داشته‌ایم. باید اذعان کرد تئاتر هنری است که باید ارزش‌های انسانی را در جامعه احیا کند، این اتفاق نیز رخ نمی‌دهد، مگر اینکه تئاتر بتواند بر نخبگان جامعه تأثیر بگذارد.
این پژوهشگر تئاتر با اشاره به جایگاه مخاطبان نخبه و عام در تئاتر بخش خصوصی بیان کرد: باید بررسی کرد که مراجعه‌کننده به تماشاخانههای خصوصی چه قشری از افراد جامعه هستند؟ آیا نخبگان به این سالن‌ها مراجعه می‌کنند یا اینکه اکثر مخاطبان این اماکن، گروه‌های جوانی هستند که جهت سرگرمی به این سالن‌ها مراجعه می‌کنند، نه تنها نتوانسته‌ایم نخبگان را به سالن‌های بخش خصوصی بکشانیم و اقشار فرهنگی نیز کمتر به این اماکن مراجعه می‌کنند و می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که افزایش سالن‌های خصوصی درست مثل افزایش سوپرمارکت‌هاست.
این استاد دانشگاه در پایان تأکید کرد: البته باید به کارکرد اقتصادی این سالن‌ها هم اشاره کرد. سالن‌های نمایش بخش خصوصی شاید در ظاهر تعدادشان زیاد شده باشد، اما بیش از ۸۰ درصد آن‌ها در فروش با موفقیت روبرو نمی‌شوند و حتی ضرر می‌دهند در کنار فروش اگر دستمزد کارکنان تئاتر را با هم مقایسه کنیم درمی‌یابیم در تماشاخانههای بخش خصوصی نه تنها سودی وجود ندارد، بلکه به مرور زیان مالی هم ایجاد خواهد کرد.
گفتوگو از داوود کنشلو
