Mehdi Aksu ilə Qədir Xum ilə bağlı müsahibə
İslam dünyasında əhəmiyyət yüklü hadisələr sırasında Qədir-Xum hadisəsi xüsusi qeyd olunan bayramlardandır. İlk sualımız Qədir-Xum hadisəsinin məna və mahiyyəti barəsindədir. Qədir-Xum hadisəsi İslam və insanlıq üçün hansı həyat yükünü özündə ehtiva edir?
Həqiqətən bu gün həzrəyi İbrahimin atəşdən qurtulduğu və Allah üçün şükür orucu tutduğu gündür. Bu gün həzrəti Rəsuli Əkrəmin əmirəl möminin Əlini (ə) öz yerinə xəlifə təyin etdiyi, fəzilətini aşkar etdiyi, yerinə vəsi olaraq göstərdiyi və oruc tutduğu gündür. Bu gün oruc, qiyam, yemək yedirmə, qardaşlar ilə qardaşlıq etmək günüdür. Bu gün Rəhmanın razı olduğu və şeytanın da ümidsizliyə qapıldığı gündür (İmam Sadiq (ə))
“Qədir Xum günü Ramazan bayramı, Qurban bayramı və Cümə günü arasında ulduzlar arasında ay kimidir.” (İmam Cəfər Sadiq (ə))
Qədir Xum, besətin tamamlayıcı amilidir. Qədir Xum peyğəmbərliyi imamət və Məhdəvizmi birləşdirən səbəbdir. İlahi mesajların və əmrlərin davam etməsinin səbəbi Qədir Xumdur. Qədir Xum, bir çox hadisə kimi, ibrət götürülməsi üçün tamamilə tarixi bir həqiqət deyil. Qədir Xum dünənin, bu günün və sabahın hadisəsidir. Qədir Xum, qurumayan və həmişə axan bir çeşmə kimi əbədi bir hadisədir.
“Kamillik” bayramı kimi tanınan Qədir-Xum hadisəsi günü Qurana görə din kamil oldu. Məyər o günə qədər İslam kamil din deyildimi? Kamillik deyəndə nə nəzərdə tutulurdu?
Hz. Peyğəmbərimiz (s) ömrünün son ilində vida ziyarətindən qayıdarkən Zilhiccə ayının on səkkizinci günündə Qədir Xumda təxminən bir saat on dəqiqə bir nitq söylədi. O gün on min zəvvar xütbədə Allah Rəsulunun nitqini və Allah və Rəsulunun əmrlərini eşitdi. Ancaq təəssüf ki, İslam ümməti Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra xütbədəki əmrlərə məhəl qoymadı və qəbul etmədi. Xütbədəki əmrləri qəbul edənlər bu əmrlərə və buna görə də Qədir anlayışına kifayət qədər əhəmiyyət vermədilər.
Hz. Peyğəmbərin (s) Əhli-beytini (ə) sevmək Şura surəsinin iyirmi üçüncü ayəsinə əsasən vacib olsa da, ümmət olduqlarını düşünənlər Peyğəmbərimizin (s) vəfatından sonra məhəbbəti vacib olan Əhli-beyt (ə) imamlarını öldürdülər. Hətta Peyğəmbərimizin dəfnindən çox az vaxt keçməsinə baxmayaraq onun razılığı Allahın razılığı, onun qəzəbi Allahın qəzəbidir dediyi və qəlbimin meyvəsi adlandırdığı Peyğəmbərimizin (s) qızı Hz. Fatimənin (s.ə) evinə basqın etdilər və onun haqqı olan Fədək xurma ağacını qarət etdilər və altı aylıq hamilə körpəsi Möhsinin ölməsinə səbəb oldular. Hz. Fatimə (s.ə), bu hadisələrdə aldığı zərbələr və yaralar nəticəsində şəhid oldu və atasından yetmiş beş gün sonra dünyasını dəyişdi.
Hz. Fatimədən sonra İmam Mehdi (ə.f) xaricində Əhli-Beyt imamları (ə) qılınc və ya zəhərlə öldürüldü. İnsanlar tarixindən əvvəl və ya sonrasında görülməmiş bir şəkildə İmam Hüseynin (ə) qardaşları, övladları və yoldaşları ilə vəhşicəsinə davrandılar və öldürdülər. Əhli-Beytin (ə) qızları və uşaqlarını alıb şəhərlərdə gəzdirdilər.
O gün Ümmət Qədir Xum fenomenini və anlayışını başa düşsəydi və söyləsəydi və bu anlayışlara inam gətirsəydi, bunların heç biri olmazdı. Bunların Peyğəmbər (s) Əhli-beytinə edilməsinin səbəbi Qədir Xum anlayışının qəbul edilməməsi idi. Əslində Əhlibeyt (s) xəttini izləyərək Allah Rəsulunun sünnəsində hərəkət edən şiələrə və ilahi təsəvvürlərə və Şiələr haqqında həqiqətə uyğun olmayan fikirlərin səbəbi Qədir Xum hadisəsinin baş verməsidir.
Əziz qardaşlarım! İslam dininin iki vacib sütunu var. Bu iki sütun “Tövhid və peyğəmbərlik” sütunlarıdır. Bu iki sütun vilayət və imamətlik təməli üzərində tikilmişdir. Bu iki sütunu qorumağın və başa düşməyin yolu vilayət əsasındadır. Vilayətin təməli bu iki sütunun altından alındıqda, bu iki sütunda sarsılır və bu səbəbdən də tövhid və peyğəmbərlik olduğu kimi başa düşülə bilməz. Bir binanın əsas sütunları sarsıldıqda, ağıllı insanlar artıq o binada yaşamırlar. Əsas sütunlar sarsıldığı üçün bina da silkələnir.
Yaşadığımız dünyada yeddi milyarddan çox insanın yaşadığına və İslam dininin hər cəhətdən təmiz və açıq bir şəkildə əsaslı dəlillərə əsaslanmasına baxmayaraq, bəşəriyyətin çoxunun İslam dininin xaricində olmasının və inandığının səbəbi digər batil dinlər izah edilmədiyi və qəbul edilmədiyi üçün Quranın tövhidindən, peyğəmbərliyindən və Quran İslamının təbliğindən keçir. Çünki vilayətə olan üçüncü şəhadəti qəbul etməyənlər ilk iki ifadəni anlaya bilmirlər.
İmam Rza (ə) Mədinədən Xorasana tərəf gələndə Nişapur camaatı, İmam Rzanın Nişapurdan keçəcəyi barəsində məlumat almışdılar və İmam Rza bir gün Nişapuraya girmək istəyərkən meydanda toplandılar. İzdihamda toplanan insanlar arasında bir çox alimlər var idi. Bu alimlərin hamısının əlində qələm və kağız var idi. Məqsədləri İmam Rzadan bir cümlə eşitdikdən sonar yazmaq idi. İmam Rza onun yanına gələndə insanlar İmam Rzadan danışmasını istədilər. İmam Rza (ə.s) vəfatı zamanı insanları kədərləndirdi və buyurdu: “Ey insanlar! Atam Musa Kazımdan, atası Cəfəri Sadiqdən, əcdadı Məhəmməd Baqirdən, atası Zeyn-ül Abidindən (ə), atası Hüseyndən (ə), əcdadı Əlidən (ə), o da Rəsuli Əkrəmdən, o da Cəbrayıldan (Allahın salavatı və salamı olsun) Cəbrayıl da Allahdan nəql edir: "La ilaha illallah mənim sözümdür. Kim həyatıma girsə, cəzamdan amanda olacaq."
İmam Rza bu hədisi söylədikdən sonra insanların əksəriyyəti, xüsusilə alimlər təəccübləndilər. Çünki İmam Rza (ə) oradakı insanlara bilmədikləri bir şeyi söyləməmişdi. Çünki Nişapur xalqı illər əvvəl İslamı qəbul etmiş və La ilahə illallah deyirdilər. Bu cümlə, xalqı müsəlman olmayan insanlar arasında deyildiyi zaman vacibdir. Ancaq İslamın xalqı müsəlman olan insanlara qurtuluş olduğunu söyləmək insanların diqqətini çəkmir. İmam Rza (ə) bu cümləni söylədi və bir neçə addım atdıqdan sonra camaata tərəf dönərək dedi: "Ancaq şərtləri var və mən də o şərtlərdən biriyəm."
İmam Rza (ə) ikinci cümləsi ilə kəlam möcüzəsini göstərdi. Çünki insanlara bilmədikləri və ya bildikləri, lakin laqeyd yanaşdıqları və ya qəbul etmədikləri bir həqiqəti xatırlatdı. İmam açıq şəkildə demək istədi: Yəni ey insanlar, La ilaha illallah sözü Allahın qalası olduğu bir həqiqətdir. Ancaq o qalaya girməyin şərtləri var və bu qalaya girməyin şərti bu gün məni və vilayətimi qəbul etməkdir.
O gün həmin qalaya girməyin şərti İmam Rzadan əvvəl olduğu kimi İmam Rza, İmam Musa Kazım (ə), ondan əvvəl İmam Cəfəri Sadiq (ə), ondan əvvəl İmam Məhəmməd Baqir (ə), ondan əvvəl İmam Rza, ondan əvvəl Zeyn-ul Abidin (ə), ondan əvvəl İmam Hüseyn (ə), ondan əvvəl İmam (Həsən (ə)), ondan əvvəl İmam Əlinin vilayəti, İmam Əlidən də əvvəl Peyğəmbərin peyğəmbərliyini qəbul etdi. O qalaya daxil olma şərti İmam Məhəmməd Təqinin (ə), sonra İmam Əli Nəqinin (ə) və ondan sonra İmam Həsən Əsgərinin vilayətini qəbul etməkdən asılı idi. Beləliklə sözügedən mövzu Nişaburda İmam Rzanın (ə) buyurduğu cümlədə aydın şəkildə başa düşülür.
Tövhid inancını və həqiqətini məsumlardan almayan bir şəxsin tövhid inancı kamil olmaz. Çünki məsumlardan başqa tövhidi izah edənlər elə bir Allahdan və Peyğəmbərdən (s) danışıblar ki, bunun real anlayışlara heç bir aidiyyatı yoxdur.
Əziz qardaşlarım! Şirinlik şəkərdən, duzluluq duzdan alınanda artıq onlara şəkər və duz demirlər. Qədir Xum xütbəsi və konsepsiyası, Əhlibeyt (ə) məktəbinə mənsub olanların şəkəri, duzu və özüdür. Bu moizə Əhlibeyt (ə) məktəbinin ən vacib əməllərindən biridir. Maraqlıdır, insanlar dünyadakı maddi işlərə və əməllərə, məktəbin əməlinə nə qədər əhəmiyyət verirlər. Qədir Xumun xütbəsi və konsepsiyası məktəbin üzvü olan birisindən alındıqda onun əlində nə qalır?
Əllamə Emini izah edir: Aşura günü Əhli Sünnə alimlərimdən biri ilə Kərbəlaya getdim. Dostum Kərbəlada izdihamı görəndə çox təəccübləndi və dedi: Bu Aşura günü cəfərilər üçün nə qədər vacibdir? Bu ifadəni eşidən Əllamə Emini həmin alimə deyir: Əgər biz cəfərilər Qədir Xum gününə Aşura günü kimi əhəmiyyət versə idik Qədir Xum gününü və anlayışını inkar edə bilməzdiniz. Aşura günü ilə maraqlanmasaydıq, Yezidi müdafiə etmək adı ilə Kərbəlayı inkar edərdiniz.
Əllamə Emininin bu cümləsində çox məna var. Bu, Qədir Xum gününə lazım olan əhəmiyyət verməməyimizin nəticəsidir.
Bu gün Qədir Xum hadisəsinin lazımınca tanıdılması İslam və bəşəri missiya üçün hansı əhəmiyyətlı nəticələrə gətirib çıxara bilər?
Allah Rəsulundan sonra iki məktəb quruldu. Biri imamət məktəbi, digəri xilafət məktəbi. Biri Qədir Xum təfəkkürü, digəri Səqifə təfəkkürüdür. İmamət, Aşura və Məhdəvilik ruhundan xəbərdar olanların Qədir Xum həqiqətinə aşağıdakı perspektivlərdən baxması çox faydalı olacaq;
1-Düzgün və orijinal məktəb, istiqamət və üslubun seçilməsi; Hər şeydən əvvəl bilinməlidir ki, Qədir Xum, bəzilərinin düşündüyü kimi dünənki bir məsələ deyil. Qədir Xum anlayışı günümüzün mövzusudur. Bu gün məsuliyyəti qəbul edən bir müsəlman bir məktəbə görə yaşamaq, namaz qılmaq, oruc tutmaq, həcc ziyarətinə və digər ibadətlərə getmək, Quran və İslamı anlamaq istəyir. Məsələn, Quranı anlamaq istəyən bir insan Quranı açdıqda, onun qarşısında fərqli fikirlər meydana çıxır. Zehhak dedi, Vasil b. Ata dedi, İbn Abbas belə dedi, İmam Əli belə buyurdu. Bu şəxs, Quranın səhabələr tərəfindən təfsirinə dair təbii və məsum imamın onlarla fərqli baxışından hansının səhih, düzgün və həqiqi olduğunu bilmək və öyrənmək istəyir. Belə bir vəziyyətdə Quranın təfsirini kimdən öyrənmək lazımdır? Kimin sözü Allahın iradəsi və Rəsulullahın sözü ilə uyğundur.
Fiqh elminə görə namaz qılmaq istəyən müsəlman necə və kimə görə dua etməlidir. Yerdəki səcdə düzgündür, yoxsa xalçadakı səcdə düzgündür? Azan oxumaq istədikdə "Həyyə əla Xeyril Əməl" deməkmi doğrudur, deməməkmi doğrudur? Həcc ziyarətinə gedərkən həcc əməllərini kimin baxışlarına və fətvalarına görə yerinə yetirməlidir? Həcc ziyarətini İmam Məhəmməd Baqir və İmam Cəfər Sadiq buyuruqlarına əsasən və ya başqalarının fərqli fətvalarına əsasən yerinə yetirməlidirmi?
Göründüyü kimi bu həqiqətlər Qədir Xum anlayışına daxil edilmişdir. Məktəb, Qədir Xum vilayət məktəbinə aid olanların düşüncəsini formalaşdırır. Özünə məktəb seçmək istəyən hansı məktəbi seçməlidir? Məzhəblər arasında Hənəfilik, Şafeilik, Malikilik, Hənbəlilik, Şiəlik və bunların içərisindəki yeni formasiyalardan hansına üstünlük verilməlidir. Bu gün dəstəmaz almaq istəyən bir müsəlman Əbu Hənifə görə yoxsa İmam Əliyə görə dəstəmaz almalıdır? Ayələri səssizcə oxumaq lazımdır, yoxsa ümumiyyətlə? Bunları kim etməlidir? Məsələn, Fahri Razi təfsirinin ilk hissələrində dedi; İmam Əli (ə) duasında bəsmələni ucadan oxuyardı, ancaq filankəs səssizcə oxuyardı. Bu mövzuda yalnız kim hərəkət etməlidir? Bu səbəbdən Qədir Xumun əsas məqsədi doğru məktəbi seçməkdir.
2-Məktəbi davam etdirmək, müctəhidlərə müraciət etmək və fəqihin vilayətini qəbul etmək; Qədir Xum anlayışındakı başqa bir məna, vilayət məktəbinin davamıdır. Qədir Xum məsələsi təkcə İmam Əlinin imamət məsələsi deyil. Qədir Xum mövzusu bir imamın imamətinin başlanğıcıdır. Yəni imam imamət məqamındadırsa, başqa imam, sonra başqa imam ... Yəni İmam Əli əleyhissalam, sonra İmam Həsən əleyhissalam, sonra İmam Hüseyn əleyhissalam. ... Sonra İmam Sadiq (ə) ... Sonra İmam Həsən Əsgəri (ə) sonra İmam Mehdi (ə.f) ... Sonra intizar anlayışına gəlir. Yəni Qədir Xum bir dairə meydana gətirir və bu dairədə on bir imam var və bu dövr 250 il davam etdi. Sonra İmam Mehdi (əleyhissalam) dövrü başlayır, daha sonra dörd xüsusi naibin dövrü və sonra ümumi naiblər dövrü başlayır. Daha sonra mercəiyyət və fəqihin vilayəti bu dairədən çıxaraq faydasını və təsirini göstərir.
Qədir Xum bu gün bizə deyir; Yaşayan imamınız var. Sənin əməllərini görür, sənin üçün dua edir və bir gün geri gələcək. İmam zahirdə olmadıqda imamınıza ən yaxın olana müraciət etməlisiniz. Bu anlayışlara görə, Qədir Xumun yalnız tarixi bir hadisə olduğunu hansı vəli deyə bilər! Qədir Xum tarixi bir hadisə olsa da, dini bir anlayışdır. Çünki Qədir Xum anlayışı ilə Asura, Məhdəvilik və intizar arasında bir əlaqə yaratmaq mümkündür. Çünki Qədir Xum məktəbindən Məhdəvilik və intizar məktəbi dünyaya gəldi.
3-Qədir Xum anlayışından və həqiqətindən modelləşdirmə; Qədir Xum anlayışında başqa bir məna; Qədir Xum bizə bir model verir. Bizə verdiyi modelə uyğunlaşmağı və bu modelə uyğun yaşamağımızı əmr edir. Qədir Xum yalnız bir model təyin etmir, həm də bizə üsulu, yolu və proseduru öyrədir. Qədir Xum bizi çağırır: İdarəçi olmaq istəyirsinizsə, Malik Əştərin dediklərini oxuyun və hərəkət edin, Hz. Peyğəmbərimizi tanımaq istəyirsənsə, Nəhcül Bəlağəni, namazın tərzini və davranış qaydalarını bilmək istəyirsənsə, Səhifeyi Səccadəni, zalımın qarşısında durmaq istəyirsənsə, Aşura və Kərbəla tarixini oxuyun.
Qədir Xumu və Hz. Fatimənin iki xütbəsini dərk edənləri İslamı, tövhidi və peyğəmbərliyi anlayır və xidmət nöqtəsində haqqı ilə İslama xidmət edir. Ancaq Qədir Xum və Hz. Fatimənin iki xütbəsini başa düşməyənlər İslamı, vəhdəti və peyğəmbərliyi dərk edə bilmirlər və xidmət baxımından İslam dininə düzgün xidmət edə bilməzlər.
