«توسعه» و «پیشرفت» برچسب اسلامی نمی‌پذیرد
گروه اندیشه ــ چهره ماندگار فلسفه در مراسم رونمایی از کتاب «خرد و توسعه» با بیان دیدگاه‌های داور‌ی‌اردکانی اظهار کرد: توسعه و پیشرفت مفهومی مدرن است و نمی‌توانیم که به این‌ها برچسب اسلامی بزنیم و بگوییم که توسعه اسلامی است. این پدیده‌ای است که در غرب به وجود آمده است؛ باید ماهیت آن را بشناسیم و ببینیم ماهیت نظریه توسعه که مبتنی بر پیشرفت است چیست؟
به گزارش ایکنا؛ مراسم رونمایی از کتاب «خرد و توسعه» تألیف رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان، شب گذشته، 28 آبان‌ماه، در موزه کتاب و میراث مستند ایران کتابخانه ملی برگزار شد.
غلامرضا اعوانی، چهره ماندگار فلسفه، یکی از سخنرانان این مراسم به بیان توضیحاتی درباره شخصیت داوری و نیز اثر جدید وی پرداخت و گفت: این کتاب حاصل 60 سال زحمت ایشان است و اگر بخواهم در یک کلمه داوری اردکانی را توصیف کنم باید بگویم که ایشان مصداق «العالِمُ بِزَمانِهِ» هستند.
تبحر کم‌نظیر داوری اردکانی در گرایش‌های فلسفه جدید
وی در ادامه با بیان روایتی از امام صادق(ع) افزود: حضرت(ع) فرمودند: «العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس»، کسی به زمانه خویش عالم باشد گمراه نمی‌شود. همچنین باید بگویم که داوری در تمام گرایش‌های فلسفه جدید و جریان‌های مختلف که مورد نیاز ما نیز هست تبحر دارد و در این زمینه فرد صاحب‌نظر کمتر داریم. ایشان از افراد ممتاز هستند و در نتیجه باید به تألیفاتشان نیز توجه بیشتری کنیم. بنده بیشتر به مباحث فصل اول کتاب «خرد و توسعه» می‌پردازم که پیرامون توسعه است. نکته مهم این است که باید ماهیت توسعه و پیشرفت را بشناسیم و بدانیم آغاز و انجام و مبانی آن چه بوده است و این‌ها مسائلی است که برای فیلسوف از اهمیت برخوردار است.
اعوانی ضمن تبیین مفهوم خرد بیان کرد: باید بگویم که ایشان به درستی بحث خرد را مطرح کرده‌اند و اذعان کرده که خرد، توسعه و پیشرفت مفهومی مدرن است و نمی‌توانیم که به این‌ها برچسب اسلامی بزنیم و بگوییم که توسعه اسلامی است. این پدیده‌ای است که در غرب به وجود آمده است؛ باید ماهیت آن را بشناسیم و ببینیم ماهیت نظریه توسعه که مبتنی بر پیشرفت است چیست؟
این عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در ادامه گفت: یکی از فلاسفه دانشگاه کمبریج کتابی به نام «مفهوم پیشرفت» نوشته که فلسفه این مسئله و پیدایش آن را تبیین کرده است و گفته این نظریه در قرون وسطا در یونان به این معنا نبوده و حاصل تفکر جدید است؛ در واقع توسعه سیر به سوی کمال معنوی و اخلاقی و به معنای طولی نیست.
چهره ماندگار فلسفه در ادامه به علم و نحوه کاربرد آن در قرآن پرداخت و افزود: حکمت ما طولی است. علم در قرآن نیز طولی است. بنابراین ایشان تذکر داده‌اند که تقسیم کشورها به توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته مبنی بر یک ایده جدید است و مبتنی بر همان نظریه پیشرفت غربی است که سیر به سوی کمال و اخلاق نیست؛ لذا اطلاق این معنا بر تمدن‌های گذشته که طولی بوده‌اند، درست نیست و اخیراً کشورها به توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته تقسیم شده است.
خرد توسعه با عقل نظری و اخلاقی تطبیق ندارد
اعوانی با بیان بحث داوری اردکانی در باب خرد اظهار کرد: خرد تفاسیر مختلفی دارد و خرد پیشرفت نیز غیر از معنای قدیم عقل است. هرچند که انسان به موجودی عاقل تعریف شده است، اما معنای عقل و خرد دستخوش تغییراتی شده است. همچنان که مفهوم علم دستخوش تغییراتی شده است، به ویژه در دوره جدید که عقل تبدیل به عقل ابزاری شده است. علم امروزه علم خاصی است و پایه‌گذاران علم امروزی مانند دکارت که از عالم ماده کمیت را می‌بینند به این صورت تفکر کرده‌اند و باید گفت که در واقع عقل در سوبژکتیویته گرفتار شده است.
این چهره ماندگار فلسفه در ادامه تصریح کرد: داوری اردکانی تأکید کرده است که این عقل همان عقل افلاطون و ارسطو و به معنای قرآنی نیست؛ این عقل جدید عقل اکتشافی است؛ یعنی برای تسخیر است. عقل صوری، منطق ارسطویی و عقل نظری به معنای قدیمی نیست، چون این عقل باعث کمال نفس است. خرد توسعه امروز با عقل نظری و اخلاقی گذشته تطبیق ندارد. در واقع این عقل جدید عقل کاربردی است. عقلی برای عمل و صلاح عملی و برای بهره‌برداری، تسخیر و تغییر دادن عالم است؛ لذا معنای خرد شناسنده و یا به معنای عقل عملی و نظری نیست، بلکه فضیلت‌گرایی است که در عالم تصرف می‌کند و برای تسخیر عالم است.
این عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران اظهار کرد: یک مسئله دیگر که داوری اردکانی به آن اشاره می‌کند این است که اصالت حکمت و علم در دوره جدید به معنای علم در قدیم نیست، بلکه اصالت قدرت و اراده بوده و معطوف به قدرت است. اساس ماهیت تمدن جدید قدرت‌طلبی است و علم برای قدرت است و فلاسفه جدید اصالت اراده را مطرح کرده‌اند. علت از بین رفتن متافیزیک نیز همین است که با نوعی سفسطه هم همراه است. در حکمت اسلامی گفته‌اند که قدرت تابع حکمت است و صفت اول خداوند که بر دیگر صفات تقدم دارد نیز علم او است و می‌توانید در قرآن ببینید که علم چه می‌کند؛ لذا قدرت تابعِ علم بحران را ایجاد می‌کند.
این چهره ماندگار فلسفه تصریح کرد: بنابراین داوری اردکانی اشاره کرده‌اند که تقدم اراده بر قدرت علم بسیار معنادار است و علم و خرد نیز ثابت نیست. «شلینگ» در یکی از کتاب‌های خود به تبیین فاصله خرد جدید و حکیم پرداخته و معتقد است که حکیم همه چیز را به صورت مطلق نفی نمی‌کند اما فلسفه جدید این طور است که هر فیلسوف تخته را پاک می‌کند و از نو می‌نویسد؛ برای نمونه کانت می‌گفت که یونانی نمی‌دانم تا ارسطو را بخوانم. بنابراین عقل و خرد در هر فیلسوف ثابت نیست و در معرض تغییر است.
توسعه نیازمند برنامه‌ریزی است
وی در ادامه افزود: داوری اردکانی معتقد است که خروج و عبور از توسعه‌نیافتگی به توسعه‌یافتگی به دلخواه افراد نیست، بلکه مستلزم برنامه‌ریزی و نظم است و این مهم با دستورالعمل میسر نیست، بلکه یک نظم می‌خواهد. او در صفحه 24 کتاب آورده که توسعه شرایطی دارد و برنامه‌ریزی می‌خواهد و برنامه‌ریزی نیز موکول به رعایت شرایط است. گلایه می‌کنند که نزد ما اجزا به هم پیوستگی ندارند بلکه به صورت شکلی و صوری هستند.
این چهره ماندگار فلسفه با بیان بخش‌های دیگری از این کتاب ادامه داد: داوری اردکانی در صفحه 26 کتاب نیز می‌آورد خردی که کارش شناخت موجودات است با خردی که چیزها را دگرگون می‌کند و از نو می‌سازد یکسان نیست. مثلاً ایشان دانشگاه تهران را به خوبی تعریف کرده‌اند که آیا توانسته بین علوم قدیم و جدید ارتباطی برقرار کند یا خیر.
وی در ادامه به فصل فلسفه و جنگ از کتاب خرد و توسعه پرداخت و تصریح کرد: دوره ما دوره آهن است و خداوند نیز می‌فرماید «وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاس»؛ نباید از بأس دوره آهن غفلت کرد که در صفحه 75 از کتاب به این مسئله پرداخته شده است. ایشان می‌گوید که بمب اتم پیامدهایی دارد. همچنین علم جدید بحران‌هایی دارد و باید بدان توجه کنیم.
جنگ‌افزار جزئی از تاریخ و فلسفه معاصر
استاد بازنشسته دانشگاه بیان کرد: در صفحه 83 نیز بحث‌هایی در مورد فلسفه و اسلحه مطرح شده است. داوری می‌گوید که در فلسفه از جنگ و صلح سخن گفته شده است اما بحث از جنگ‌افزار مسئله دیگری است که شاید ارتباطی با فلسفه نداشته باشد، به جز اینکه در دوره پایانی تجددبخش عمده بودجه پژوهش و علم صرف امور نظامی و تسلیحاتی می‌شود. جنگ را نیز صاحبان اصلی این تکنولوژی راه می‌اندازند که اسلحه تولیدیشان به فروش برود و به این صورت پیش می‌روند؛ لذا جنگ‌افزار و تولید آن نیز جزئی از تاریخ و فلسفه معاصر و مدرنیزم است.
چهره ماندگار فلسفه در ادامه بیان کرد: اگر به جریان پژوهش و تولید جنگ‌افزار نگاه کنیم، در ظاهر می‌بینیم که بزرگ‌ترین مؤسسات پژوهشی وابسته به سازمان‌های نظامی هستند و بیشترین بودجه را دارند. دریغا که مثال تکنولوژی تسلیحات جدید است. این در حالی است که خداوند در قرآن می‌فرماید: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَا بِغَیرِ نَفْسٍ أوفَسادٍ فِی الأَرضِ فَکانَّما قَتَلَ النَّاسَ جمیعاً؛ هر کس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد درروی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسان‌ها را کشته.»؛ کشتن یک نفر به منزله کشتن همه است.
نیست‌انگاری با ساخت سلاح سازش دارد
وی در ادامه افزود: بنابراین ایشان می‌فرمایند که نیست‌انگاری با ساختن سلاح جنگی سازگاری دارد و برای فهم بهتر جنگ باید توجه داشت که وسایل و ابزار را برای اغراض خاص می‌سازند. همچنین این کتاب بحث‌هایی را نیز در باب بحران مدرنیته دارد که نباید نادیده گرفت. زمین بزرگ‌ترین معجزه خداست که روح در آن متجسم شده است. همه این طور هستیم؛ تمام عناصر شیمیایی و فیزیکی به اعتدال است و این اعتدال در طبیعت میلیون‌ها سال حفظ شده است، اما اگر شرایط به این صورت پیش برود، آن امکان اعتدال از کره زمین می‌رود و حیات غیرممکن می‌شود. در هر صورت آقای داوری مدرنیته را نیز به صورت دقیق بحث کرده است که باید به دقت آن را خواند و مورد توجه قرار داد.
انتهای پیام
