چالش‌های ترویج علم در ایران/ سیاست‌گذاران ضرورتی احساس نمی‌کنند

به گزارش ایکنا؛ دومین روز از جشنواره علمی–دانشجویی روز علم در خدمت صلح و توسعه با برگزاری نشستی علمی با عنوان «چالش‌های ترویج علم»، عصر امروز دوشنبه، ۲۸ آبان‌ماه در باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران و با حضور اکرم قدیمی، رئیس انجمن ترویج علم ایران و عرفان خسروی، پژوهشگر و کارشناس مروج علم در رسانه برگزار شد. هر یک از سخنرانان این جلسه دقایقی تریبون را در اختیار گرفتند و درباره چالش‌های ترویج علم و لزوم کسب آگاهی پیرامون آن صحبت کردند. ابتدا اکرم قدیمی با طرح این بحث که چند دهه از مطرح شدن موضوع ترویج علم در ایران می‌گذرد و همواره فعالیت‌های داوطلبانه در ترویج علم بیشتر مورد توجه بوده است، اظهار کرد: یکی از راهکار‌های مقابله با چالش‌های حاصل از ناآگاهی درباره این موضوع اجرای برنامه‌های ترویج علم است که این نیازمند آموزش، همبستگی و باور و امید به بهبود جهان است.

رئیس انجمن ترویج علم ایران با بیان اینکه ترویج علم یک پارادایم است و باید نقاط ضعف و کاستی‌های آن تحلیل شود، ادامه داد: ترویج علم که از آن با عناوینی همچون درک عمومی از علم، عمومی‌سازی علم و همگانی‌سازی آن یاد می‌شود، در حقیقت فعالیتی در حیطه عمومی است که نهاد‌های مختلفی اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در آن مشارکت می‌کنند.

به گفته وی ترویج علم در دهه ۹۰ میلادی از مفهوم صرف به فرآیند تبدیل شد و این فرآیند سه مرحله شامل درک علم، پذیرش و مشارکت در آن است که در کشور‌های پیشرفته‌تر اجتماعی شدن علم و مشارکت مردم نهادینه شده است. از همین زمان است که تحول عمیقی در عرصه ترویج علم در ایران به وجود آمد.

وی تقویت باور و اعتقاد عمومی به همگانی کردن علم را ضروری خواند و گفت: ترویج علم در قرون ۱۸ و ۱۹ به چاپ دستاورد‌های علمی و مشارکت دانشمندان و نخبگان محدود می‌شد، اما امروزه رسانه‌ها، نخبگان، دانشگاه و مدارس از جمله نهاد‌هایی هستند که وظیفه ترویج علم را برعهده دارند و این موضوع با به کارگیری اشکال جدیدی از جمله راه‌اندازی فروشگاه‌ها، پارک‌های علمی، کنفرانس‌ها و موزه‌ها دنبال می‌شود.

قدیمی افزود: ترویج علم ایران همزمان با آغاز به کار رادیو و قدم نهادن انسان به ماه شروع شد و با گذشت زمان ترویج علم مورد اقبال بیشتری قرار گرفت. ترویج علم در نهایت به توسعه جوامع می‌انجامد. اما در عین حال این موضوع با چالش‌هایی روبرو است که باید به آن پرداخت.

چالش‌های ترویج علم در ایران

رئیس انجمن ترویج علم ایران در ادامه به برخی چالش‌ها در این‌باره اشاره کرد و گفت: چالش نخست ابهام در واژه و مفهوم ترویج علم است. در اسناد بالادستی کشور به صورت غیرمستقیم به ترویج علم اشاره شده و البته اخیرا بحث «مردمی‌سازی علم» در برنامه ششم توسعه مطرح شده، اما باز هم ابهام وجود دارد. همچنین ردیف بودجه مستقلی به ترویج علم اختصاص داده نمی‌شود و این موضوع از حمایت‌های مالی برخوردار نیست.

قدیمی نبود تجهیزات مطلوب را چالش دیگر عنوان و اظهار کرد: تنها یک موزه علم و فناوری است که در زمینه ترویج علم فعالیت می‌کند، اما این کافی نیست. دیگر اینکه طیف مخاطبان ترویج علم مشخص نیست، چرا که هر مخاطبی نیاز به برنامه جداگانه در ترویج علم دارد. ما همچنین در به کارگیری ابزار‌های ترویج علم با چالش مواجهیم و رسانه‌ها که نقش مهمی را به عنوان ابزار در این عرصه دارند، دارای کمترین اثرگذاری هستند.

 

به گفته وی سیستم‌های ناهماهنگ، متنوع‌نبودن روش‌ها و عدم احساس نیاز به ضرورت ترویج علم در بین سیاست‌گذاران دیگر چالش‌های ترویج علم در ایران است. همچنین این مقوله متناسب با محیط فرهنگی و قومی و تاریخی نیست، چرا که این محیط‌ها در مقابل پذیرش علم مقاومت نشان می‌دهد و مقولات علمی را سخت می‌پذیرند.

در ادامه این نشست، عرفان خسروی، پژوهشگر عرصه ترویج علم درباره مفهوم ترویج علم در مورد علوم پایه به سخنرانی پرداخت و با انتقاد از سخنان اکرم قدیمی درباره زمان آغاز ترویج علم در ایران، اظهار کرد: بر خلاف خانم دکتر اعتقاد دارم ترویج علم در ایران از زمان فرستادن انسان به کره ماه و یا ورود رادیو به ایران نبوده، بلکه خیلی قبل‌تر در دوره قاجار و حتی قبل‌تر از آن در زمان ابن‌سینا این مقوله آغاز شده و این مروجان علم زندگی خود را وقف علم کردند.

وی به ورود علم به چرخه‌های عمومی‌سازی اشاره کرد و ادامه داد: چالشی که در ایران وجود داشت، ترویج مفهوم علم با توجه به مفهومی بود که غربی‌ها مطرح کردند. لفظ علم (Science) مفهوم مشخصی است و شامل علوم پایه و علوم محض می‌شود، اما در ایران به دیگر حوزه‌ها همچون حوزوی و ... هم اطلاق می‌شود. در حالی که در غرب وقتی صحبت از علم می‌شود، منظور علوم پایه است.

خسروی با بیان اینکه در دنیا علوم پایه موظف به تولیدات اقتصادی نیست، گفت: در این علوم ممکن است تحقیقاتی صورت بگیرد و آورده‌های این تحقیقات در حوزه‌ای مورد استفاده قرار گیرد و تبدیل به محصولی شود که قابلیت فروش دارد. اما شاهد هستیم که در تمام دانشکده‌هایی که این علوم تدریس می‌شود از دانشجو می‌خواهند پروژه‌ها و تحقیقات کاربردی انجام دهد.

وی با بیان اینکه همواره منابع محدودی در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که می‌خواهند در عرصه ترویج علم فعالیت کنند، افزود: علوم در واقع حوزه‌هایی را شامل می‌شود که کاربردی نیستند و تاکید بر ترویج همین علوم است. مخاطب ترویج علم عموم است و در کلاس دانشگاهی نمی‌توان ترویج علم را دنبال کرد.

این پژوهشگر حوزه ترویج علم درباره مزیت‌ها و اهداف تلاش برای ترویج علم گفت و افزود: تدریس علوم در مدارس یک نتیجه دارد و آن اینکه همه دانش‌آموزان می‌خواهند در آینده در رشته پزشکی تحصیل کنند و هیچ‌یک علاقه‌مند به تحصیل در رشته زمین‌شناسی نیستند. علوم پایه با علوم کاربردی تفاوت‌هایی دارند و اگر در امر ترویج علم موفق عمل کنیم، نتیجه این خواهد بود که کشور برای موفقیت به زیست‌شناس و یا زمین‌شناس هم احتیاج دارد. نخستین هدف ترویج علم فراخواندن علاقه‌مندان به تحصیل در رشته‌های علمی است، اگر این امر تحقق نیابد با سرخوردگی دانشجویان این رشته‌ها مواجه خواهیم بود.

انتهای پیام