فضای مجازی و زبان فارسی و تأثیرات مثبت یا منفی/ ترجمه قرآن؛ گامی در جهت تقویت زبان

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، روز 21 فوریه، همه ساله، همزمان با سال میلادی جاری، مصادف با دوم اسفندماه، به «روز جهانی زبان مادری» نام‌گذاری شده است. به همین مناسبت، در خصوص تأثیر فضای مجازی بر زبان پارسی، پای صحبت‌ یکی از استادان زبان و ادبیات پارسی خراسان نشستیم.
غلام‌عباس سعیدی، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و استاد زبان و ادبیات فارسی، در گفت‌وگو با ایکنا، با تأکید به اینکه زبان هر ملتی بخشی از میراث فرهنگی آن است، بیان کرد: طبق نظر زبان‌شناسان معروفی چون «فردینان دو سوسور»، «ادوارد ساپیر» و «بنجامین لی وورف»، بین زبان و فرهنگ یک قوم و نژاد رابطه مستقیمی وجود دارد؛ در طول تاریخ نیز برخی از کشورهای استعماری بر همین مبنا خط و زبان ملل مستعمره را تغییر داده‌اند تا بتوانند فرهنگشان را به نفع خود تغییر دهند.
وی با بیان این مطلب که تغییر خط در اصل مقدمه تغییر یک زبان بوده است، بیان کرد: در شبه‌ جزیره هندوستان، زبان فارسی را تغییر دادند، در تاجیکستان و ترکیه خط را تغییر دادند و در افغانستان، هم‌اکنون رقابتی بین زبان فارسی ریشه‌دار و زبان پشتو وجود دارد و علتش هم آن است که کسانی به جهت اهداف سیاسی کوتاه‌مدت و بلندمدت خود می‌خواهند زبان فارسی را تضعیف و زبان پشتو را تقویت کنند.

دفاع از فارسی، دفاع از فرهنگ ایرانی و اسلامی ما است

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، با تأکید به لزوم دفاع از زبان فارسی، درباره اهمیت آن، تصریح کرد: زبان فارسی، زبان مشترک تمام اقوام ایرانی بوده و هست و رابطه‌ دوسویه و تنگاتنگی با فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد؛ بنابراین، دفاع از زبان فارسی در اصل دفاع از فرهنگ ایرانی و اسلامی ما است.
سعیدی در ادامه سخنانش با بیان اینکه زبان فارسی از پیچ‌‌های تاریخی زیادی به سلامت گذشته است، در خصوص پیشینه‌ حمایت از زبان فارسی، ادامه داد: آثار باقی‌مانده از نیمه‌های قرن چهارم به بعد، نشان می‌دهد که ایرانیان بسیار نگران زبان فارسی بودند و سعی می‌کردند در جهت تقویت زبان فارسی تلاش‌هایی انجام دهند.

ترجمه قرآن؛ گامی در جهت تقویت زبان فارسی
وی در همین راستا اضافه کرد: مترجمان قرآن با ترجمه این متن مقدس به زبان فارسی، گام‌های بلندی در جهت تقویت زبان فارسی برداشتند. زبان فارسی نیز با پذیرش واژه‌های عربی و با تغییر در تلفظ و گاه معنای آن‌ها، دوره تکوین خود را پشت سر گذاشت و توانست به یک زبان کارآمد و قوی برای بیان معانی ژرف و باریک تبدیل شود.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت زبان فارسی و تأثیر وسایل جمعی مدرن بر آن اشاره و اظهار کرد: در دوره‌ معاصر نیز زبان فارسی در حال گذر از یک پیچ تاریخی حساس و سرنوشت‌ساز است. پیشرفت‌های افسار گسیخته علمی و فنی، روزانه انبوهی از واژه‌های بیگانه را وارد زبان فارسی می‌کند و گویش‌وران این زبان مجبورند از این واژه‌ها استفاده کنند؛ گروهی بر این اعتقادند که این امر زبان فارسی را روز‌به‌روز ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند و بنابراین باید چاره‌ای اندیشید؛ همین نگرش باعث تأسیس فرهنگستان شد.

نظر مخالفان فعالیت‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی
وی در همین موضوع با اشاره به نظرات مخالفی که در خصوص فعالیت‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی وجود داشته و دارد، ادامه داد: فرهنگستان اول «در دوره‌ پهلوی اول»، فرهنگستان دوم «در دوره‌ پهلوی دوم» و فرهنگستان سوم «بعد از انقلاب اسلامی» تلاش‌های شایان توجهی در این زمینه کرده‌اند که البته این تلاش‌ها از فرهنگستان اول تاکنون، کم‌وبیش مخالفانی هم داشته است؛ به‌عنوان مثال، یکی از زبان‌شناسان به نام «داریوش آشوری» کتابی نوشته است به نام «زبان باز» تا توضیح دهد که هر زبان ناگزیر از دادوستد با زبان‌های دیگر است و ورود واژه‌های بیگانه به زبان فارسی تا زمانی که در سازوکار دستوری زبان خللی وارد نسازد، نه‌تنها بد نیست که باعث تقویت زبان فارسی نیز می‌شود.
سعیدی با اشاره به تأثیر فضای مجازی بر زبان فارسی و با اظهار اینکه پیدایش فضای مجازی و فراگیر شدنش در بین گویش‌وران، گذر از این پیچ تاریخی را برای زبان فارسی سخت‌تر کرده است، بیان کرد: باید توجه داشت که زبان مثل یک موجود زنده همیشه در حال تغییر و تحول است و دو اصل «کم‌کوشی» و «اقتصاد زبانی» عاملان اصلی این تغییر و تحول هستند.

تفاوت تحول در زبان نوشتار و گفتار
وی در همین موضوع به تفاوت تحول در زبان نوشتار و زبان گفتار اشاره کرد و افزود: زبان نوشتار که در بند خط است و رسمی است، دیرتر و کمتر دچار تغییر و تحول می‌شود، چون خط ایستا و ثابت است، اما زبان گفتار که ویژه قلمروهای غیررسمی است، در تمام دوره‌ها، بیشترین تغییر و تحول‌ها را به‌ویژه در دو سطح آوایی و واژگانی به خود دیده است که البته برخی از این تغییرات توانسته‌اند به مرور زمان از زبان گفتار به زبان نوشتار برسند و ماندگار شوند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در همین مورد به تبیین نظر «دستوریان توصیفی» و «دستوریان تجویزی» پرداخت و اظهار کرد: دستوریان توصیفی، تغییر و تحول را لازمه زبان‌های زنده می‌دانند و مشکلی با این مسائل ندارند؛ این در حالی است که دستوریان تجویزی این تغییرات و تحولات را راحت نمی‌پذیرند. البته فضای مجازی هم کار را دشوار کرده و سبب شده که زبان گفتار که ویژه قلمروهای غیررسمی است و پیش از این، تنها شکل گفتاری و آوایی داشته، به خاطر دور بودن گویش‌وران از یکدیگر، شکل نوشتاری بگیرد که ویژه زبان رسمی است.
وی در ادامه همین بخش اضافه کرد: تغییرات و تحولات ناشی از دو اصل «کم‌کوشی» و «اقتصاد زبانی» که قبلاً بیشتر در زبان گفتار رخ می‌داد و حالت غیررسمی‌تری داشت، امروزه به برکت فضای مجازی، سریع وارد نوشتار می‌شود و حالت رسمی‌تری به خود می‌گیرد؛ این امر سبب شده برخی چنین گمان کنند که در آینده زبان گفتار، خود را بر خط فارسی تحمیل می‌کند و دیگر چیزی از زبان رسمی معیار باقی نمی‌گذارد و این یعنی پایان زبان فارسی.

شبکه‌های اجتماعی و زبان فارسی؛ تأثیر مثبت یا منفی
این استاد دانشگاه در پاسخ به نگاه بدبینانه نسبت به تأثیر فضای مجازی بر زبان یعنی «تحمیل زبان گفتار بر خط فارسی» اشاره و ابراز کرد: در پاسخ به چنین شبهه‌ای، باید گفت که زبان نقش‌ها و وظایف متعددی دارد؛ اولین نقش زبان «نقش ارتباطی» است. بسیاری از تغییرات و تحولات تنها در گونه‌ زبانیِ ویژه ارتباط‌های عادی رخ می‌دهند. یکی دیگر از مهم‌ترین نقش‌های زبان، «نقش ادبی و هنری» است و این گونه معمولاً روی خوشی به تغییرات و تحولات نشان نمی‌دهد.
وی در همین راستا درباره تأثیر فضای مجازی بر دو کارکرد «ارتباطی» و «ادبی ـ هنری» زبان، عنوان کرد: فضای مجازی همان‌طور که نقش ارتباطی زبان را پررنگ کرده، نقش ادبی و هنری و دیگر نقش‌های زبان را هم گسترده‌تر و فراگیرتر کرده است؛ بر همین اساس، می‌توان گفت که ما قبلاً برای زبان، دو گونه اصلی داشته‌ایم: «گونه گفتاری» و «گونه نوشتاری»، اولی غیررسمی بود و دومی رسمی اما امروز سه گونه زبانی داریم: «گونه گفتاری»، گونه «نوشتاری غیررسمی» و «گونه نوشتاری رسمی».
سعیدی در ادامه گفته‌های خود به برخی تأثیرهای مثبت فضای مجازی بر زبان فارسی اشاره کرد و ادامه داد: درست است که فضای مجازی تغییرات و تحولات زبانی را در گفتار و نوشتار غیررسمی، تندتر و گسترده‌تر کرده اما به همان نسبت نقش‌های دیگر زبان از جمله نقش ادبی و هنری را نیز پررنگ‌تر و فراگیرتر کرده است؛ بنابراین فضای مجازی به همان نسبت که فارسی غیررسمی را رواج می‌دهد، فارسی رسمی معیار را نیز تقویت می‌کند. تقابل زبان غیررسمی و زبان رسمی نیز که در هر زمانی و در هر زبانی وجود داشته و خواهد داشت.

احسان شریفی

انتهای پیام